Μια νέα εισαγωγή στη Μεσοβυζαντινή Σημειογραφία

Από τον 8ο κιόλας αιώνα, εμφανίζονται στο Βυζάντιο οι πρώτες απόπειρες μουσικής καταγραφής, οι οποίες εξελίσσονται και οδηγούν στην ανάπτυξη ενός ολοκληρωμένου συστήματος, της λεγόμενης «Μεσοβυζαντινής σημειογραφίας», στα μέσα του 12ου αιώνα.

Τα μουσικά αυτά σημάδια υποβοηθούν την ψαλτική πράξη και διδασκαλία μέχρι και τις αρχές του 19ου αιώνα, οπότε η μεταρρύθμιση της «Νέας Μεθόδου» λαμβάνει χώρα με κέντρο την Κωνσταντινούπολη.

Ο καθηγητής Christian Troelsgård, κορυφαίος σύγχρονος εκφραστής της περίφημης «Σχολής της Κοπεγχάγης», συγκεντρώνει σε αυτό το βιβλίο γνώσεις και εμπειρίες του ιδίου, αλλά και γενικότερα των εκπροσώπων των Monumenta Musicae Byzantinae, σχετικά τόσο με την αποκωδικοποίηση της Μεσοβυζαντινής σημειογραφίας, όσο και με τις ποικίλες πτυχές του Βυζαντινού Άσματος (οκταηχία, γένη μελοποιίας, ρεπερτόριο κ.λπ.).

Το εγχειρίδιο ξεκινάει με τέσσερα κεφάλαια εισαγωγικού χαρακτήρα, τα οποία εισάγουν τον αναγνώστη βήμα-βήμα σε ζητήματα που αφορούν τη γλώσσα των βυζαντινών ύμνων και τροπαρίων, τα είδη βυζαντινής μουσικής γραφής καθώς και διάφορους τρόπους μεταγραφής της παλαιάς παρασημαντικής στο πεντάγραμμο ή σε αλφαβητικό σύστημα, με έμφαση στο σύστημα μεταγραφής που χρησιμοποιείται στο παρόν βιβλίο.

Ακολουθεί το κυρίως μέρος του εγχειριδίου, το οποίο περιέχει μια συστηματική διδασκαλία της Μεσοβυζαντινής γραφής. Ο αναγνώστης μπορεί να μάθε και να εμβαθύνει τις γνώσεις του σχετικά με πτυχές όπως:

• μια γεωγραφία διάδοσης της μεσοβυζαντινής γραφής, βάσει αντιπροσωπευτικών μουσικών χειρογράφων,
• τα σημαδόφωνα της Μεσοβυζαντινής σημειογραφίας: έμφωνα, άφωνα με τις χαρακτηριστικές θέσεις τους, φθορές,
• η παλαιά οκτωηχία: θεωρητικές βάσεις, ηχήματα-απηχήματα, καταλήξεις, το φαινόμενο της χρωματικότητας, μεταβολές,
• γένη και είδη της μελοποιίας, με έμφαση στο ρεπερτόριο της παλαιάς βυζαντινής εποχής (απλή ψαλμωδία, αυτόμελα-προσόμοια, ειρμοί, στιχηρά, δείγματα μελών των Ψαλτικού και Ασματικού) και ένα άνοιγμα προς το καλοφωνικό ρεπερτόριο.

Παραθέτοντας μεγάλο αριθμό μουσικών παραδειγμάτων μεταγραμμένων στο πεντάγραμμο και χρησιμοποιώντας γλώσσα προσιτή και κατανοητή, ο συγγραφέας καταφέρνει αριστοτεχνικά να συνδυάσει την αμεσότητα που απαιτεί ένα διδακτικό εγχειρίδιο, με την διεισδυτικότητα ενός επιστημονικού συγγράμματος που εμβαθύνει στις προβληματικές πτυχές της μελέτης μιας μουσικής παράδοσης που πάει τόσο πίσω στον χρόνο.

Δείτε τα περιεχόμενα και απόσπασμα του βιβλίου:

Περιεχόμενα:

Προλόγισμα
Πρόλογος ελληνικής έκδοσης
Προοίμιο
Εισαγωγή

Ι. Τα κείμενα των ασμάτων

1. Λόγια και μουσική
   
2. Η γλώσσα των ψαλτικών κειμένων
   
3. Τονισμοί και μουσική
   
4. Σύνταξη και μουσική
   
5. Αυτόμελο – Προσόμοιο
   
6. Ψαλμώδηση με βάση τις συλλαβές
   
   

ΙΙ. Προκαταρτικές παρατηρήσεις σχετικά με τις Βυζαντινές σημειογραφίες

1. Ψαλτική παράδοση πριν από τα νεύματα
   
2. Βυζαντινές και Δυτικές νευματικές σημειογραφίες
   
3. Οι άγνωστες προελεύσεις των Βυζαντινών σημειογραφιών
   
4. Από την «αδιαστηματικότητα» στη «διαστηματικότητα»
   
5. Το πρόβλημα των «κλιμάκων» και του «χορδίσματος»
   
   

ΙΙΙ. Οι ποικιλίες των βυζαντινών μουσικών σημειογραφιών

1. Σημειογραφία Αναγνωσμάτων ή «Εκφωνητική»
   
2. Θήτα σημειογραφία
   
3. Οι σημειογραφίες Coislin και Chartres
   
4. «Μεσοβυζαντινή» ή «Στρογγυλή» σημειογραφία
   
5. Η «Νέα Μέθοδος» ή «Χρυσανθινή σημειογραφία»
   
   

IV. Μεταγραφή της Μεσοβυζαντινής σημειογραφίας

1. Το σύστημα μεταγραφής των ΜΜΒ
   
2. Άλλα συστήματα μεταγραφής
   
3. Το σύστημα μεταγραφής του van Biezen
   
4. Το σύστημα μεταγραφής του Raasted
   
5. Το σύστημα μεταγραφής του Στάθη
   
6. Το σύστημα μεταγραφής που χρησιμοποιείται σε αυτό το βιβλίο
   
   

V. Τα σημάδια της Μεσοβυζαντινής σημειογραφίας

1. Το ίσον
   
2. Σώματα και πνεύματα
   
3. Δυναμική ποιότητα και φρασεοποιητική λειτουργία των σημαδιών
   
4. Επισκόπηση των διαστηματικών σημαδιών
   
5. Επιπρόσθετα διαστηματικά σημάδια
   
6. Κανόνες για τον συνδυασμό των σημαδιών
   
7. Πίνακες για τη σύνθεση σημαδιών
   
8. «Μικρά» διαστηματικά σημάδια (το «ισάκι»)
   
9. Επιβεβαιωτικά σημάδια
   
10. Οι λειτουργίες των μεγάλων υποστάσεων
    
11. Ποιες είναι οι μεγάλες υποστάσεις και ποια η συχνότητα εμφάνισής τους
    
12. Ρυθμός και ρυθμικά σημάδια
    
13. Επισκόπηση των ρυθμικών σημαδιών
    
14. Διπλή, δύο απόστροφοι και κράτημα
    
15. Κλάσμα ή τζάκισμα
    
16. Γοργόν και αργόν
    
17. Σταυρός
    
18. Επισκόπηση των φρασεοποιητικών και ομαδοποιητικών σημαδιών
    
19. Απόδερμα
    
20. Βαρεία
    
21. Πίασμα
    
22. Ξηρόν κλάσμα
    
23. Κύλισμα
    
24. Θεματισμός
    
25. Παρακλητική
    
26. Τρομικόν
    
27. Ψηφιστόν
    
28. Το σύμπλεγμα του σείσματος
    
29. Η ορολογία των μεγάλων υποστάσεων
    
30. Σημειογραφικές παραλλαγές («ερυθρόγραφες παραλλαγές»)
    
31. Παλαιογραφικές διακρίσεις
    
32. Μήπως υπάρχουν τοπικά και ατομικά νευματικά στυλ;
    Χάρτης (τοποθεσίες προέλευσης χειρογράφων)
    
    

VI. Ήχοι, μελωδία και διαστήματα

1. Η Οκτώηχος
   
2. Ονομασίες και αρίθμηση των ήχων
   
3. Τροπικότητα
   
4. Οι μαρτυρίες των ήχων
   
5. Αρκτικές μαρτυρίες (ΑΜ)
   
6. Τα ηχήματα
   
7. Επισκόπηση των μαρτυριών και των ηχημάτων
   
8. Εκτενέστερα ηχήματα
   
9. Απηχήματα
   
10. Ενδιάμεσες μαρτυρίες (ΕΜ)
    
11. Μετάθεση
    
12. Μεταβολή
    
13. Πολλαπλές ενδιάμεσες μαρτυρίες (ΕΜ)
    
14. Σημάδια μεταβολής
    
15. Έναρξις
    
16. Φθορές
    
17. Επισκόπηση των φθορών
    
18. Χρωματισμός
    
    

VII. Τα βυζαντινά ψαλτικά στυλ

1. Η απλή ψαλμώδηση αγιογραφικών κειμένων
   
2. Μουσική απόδοση των αυτομέλων/προσομοίων
   
3. Το Ειρμολόγιο
   
4. Το Στιχηράριο
   
5. Το Ψαλτικό
   
6. Το Ασματικό
   
7. Τα καλοφωνικά στυλ
   Παράρτημα
   Βιβλιογραφία και βραχυγραφίες
   Συμπληρωματική βιβλιογραφία
   Ευρετήριο κύριων ονομάτων
   Ευρετήριο χειρογράφων
   Ευρετήριο μουσικών σημαδιών και βασικών όρων [διευρυμένο]
   
   
   
   
   

Δείτε επίσης το Αγγλοελληνικό Γλωσσάρι Βασικών Όρων της Βυζαντινής Μουσικολογίας το οποίο είναι βασισμένο στο βιβλίο του Christian Troelsgård “Bυζαντινά Σημάδια”