Μεταγραφή για κουαρτέτο εγχόρδων: Νίκος Σκαλκώτας

Παρτιτούρα και πάρτες

Ὁ πασίγνωστος γερο-Δῆμος (Σεπτ.-Ὀκτ. 1859) τοῦ Παύλου Καρρέρ (1829-1896), σὲ ποίηση Ἀριστοτέλη Βαλαωρίτη, ἀποτελεῖ τὴν ἐμβληματικότερη μελωδία ὅλης τῆς Ἑλληνικῆς Μουσικῆς. Ἡ δημοτικότητά του (τόσο μεγάλη ὥστε νὰ λησμονηθεῖ ἐντελῶς ὁ συνθέτης, καὶ τὸ ἔργο νά θεωρεῖται ὡς δημοτικὸ τραγοῦδι), εἶναι πιθανότατα μοναδικὴ στὰ παγκόσμια μουσικὰ χρονικά.
Μορφολογικὰ θὰ χαρακτηρίζαμε τὸ γερο-Δῆμο στροφικὸ τραγοῦδι, μὲ στοιχεῖα τριμεροῦς μορφῆς (AABA). Καὶ μόνο ἡ παρεμβολὴ τοῦ Β (μέτρο 88 καὶ μετά), Τρέχα παιδί μου γρήγορα, τρέχα ψηλὰ στὴ ράχη, θὰ ἀρκοῦσε γιὰ νὰ διαψεύσει ὅσους διατηροῦσαν τὴν ἐντύπωση ὅτι πρόκειται γιὰ δημοτικὸ τραγοῦδι. Ἡ μεταγραφὴ τοῦ ἔργου γιὰ κουαρτέτο ἐγχόρδων ἀπὸ τὸν Νίκο Σκαλκώτα δὲν εἶναι εὔκολο νὰ χρονολογηθεῖ. Ἡ χειρόγραφη παρτιτούρα τοῦ Σκαλκώτα δὲν σώζεται, ὅμως βρέθηκαν οἱ χειρόγραφες πάρτες τῶν ὀργάνων καί, τὸ 1963, παραδόθηκαν στὸ Ἀρχεῖο Σκαλκώτα ἀπὸ τοὺς ἀδελφοὺς Κουτσιμάνη, συνεργάτες τοῦ Σκαλκώτα στό «Κουαρτέτο Ἀθηνῶν». Ὁ Κωστῆς Δεμερτζῆς τοποθετεῖ τὴ μεταγραφῆ γύρω στὸ 1949, ἐνῶ ὁ Γιάννης Γ. Παπαϊωάννου ἐκτιμᾶ ὅτι ἔγινε δύο χρόνια νωρίτερα – γύρω στὸ 1947 – καὶ τῆς δίνει ἀριθμὸ καταλόγου 37α. Ὁ Σκαλκώτας ἐργάστηκε μὲ βάση τὴν (ἀχρονολόγητη) ἔκδοση γιὰ φωνὴ καὶ πιάνο ἀπὸ τὸν οἶκο Ζ. Βελούδιου (μὲ αὔξοντα ἀριθμὸ 46, 1887/88;) ἢ ἀπὸ κάποια ἀνατύπωσή της καὶ ἡ ἐνασχόλησή του μὲ τὸ ἔργο θέτει τὸ σημαντικότατο ἐρώτημα τοῦ βαθμοῦ τῆς ἐξοικειώσεώς του μὲ τὴν ἑλληνικὴ μουσικὴ τοῦ 19ου αἰ. (ἐπικρατούντως ἑπτανησιακή, ὡς γνωστόν) καὶ τῆς τυχὸν συνειδητοποιήσεως ἀπὸ μέρους του τῶν συνεπειῶν τῆς ἱεροεξεταστικῆς καταδίκης της ἀπὸ τὸν Μανώλη Καλομοίρη.
Γιώργος Λεωτσάκος