Λαϊκά παραμύθια, τραγούδια και παιχνίδια στο Βελβεντό Κοζάνης

Η λαογραφία ενέταξε, ήδη από τις απαρχές της, το παιδί και την παιδική ηλικία στα ενδιαφέροντά της και ασχολήθηκε αφενός με τα στοιχεία του λαϊκού πολιτισμού που έχουν στο επίκεντρό τους το παιδί (βιολογική και κοινωνική γέννηση, τελετουργίες διαδοχικών ενσωματώσεων, μορφές διαπαιδαγώγησης, αφηγήσεις κτλ.) και αφετέρου με τον πολιτισμό που δημιουργούν και βιώνουν τα ίδια τα παιδιά (παιχνίδια, επικοινωνία, γλώσσα, μη λεκτικός λαϊκός πολιτισμός κτλ).

Η παρούσα συλλογή και μελέτη έδωσε ακριβώς έμφαση στις παραμέτρους δημιουργίας και μετασχηματισμού ενός πολιτισμού από και για τα παιδιά. Βασίζεται στις μαρτυρίες 45 Βελβεντινών, έπειτα από μια συστηματική έρευνα πεδίου, σε έναν χώρο όπου το συγκεντρωμένο λαογραφικό υλικό (παραμύθια, τραγούδια και παιχνίδια) αποτελεί ακόμη μια ζωντανή παράδοση. Η παράδοση αυτή προσεγγίζεται όχι ως προϊόν μιας στατικής ή απροσδιόριστης φαντασίας αλλά, αντίθετα, σε σχέση με τον οικείο τρόπο ζωής των φορέων της και τις κοινωνικές συνθήκες διάδοσής της.

Ειδικότερα για το παραμύθι, εξετάζεται η τυπολογία των βελβεντινών παραλλαγών (θεματική, διάδοση, μοτίβα, συμφυρμοί, στοιχεία τοπικότητας) ενώ η κατάταξή τους κατά το σύστημα του διεθνούς καταλόγου Aarne - Thompson - Uther εμπλουτίζει το σώμα του ελληνικού παραμυθιού και επιτρέπει συγκρίσεις με μια παγκόσμια αφηγηματική παράδοση.

Οι Βελβεντινοί (Μορφωτικός Όμιλος Βελβεντού) και οι Κοζανίτες (Κέντρο Μελετών Καπλάνογλου) που ενθάρρυναν και υποστήριξαν ηθικά και υλικά αυτή την έκδοση μοιράζονται, εκτός από το ενδιαφέρον τους για το Βελβεντό και τον πολιτισμό του, μια, όχι ατεκμηρίωτη, άποψη: ότι ο πολιτισμός αυτός έχει και μια ιδιαίτερη δυναμική στην εκπαιδευτική κοινότητα, καθώς την προσανατολίζει προς την κοινωνία και την αναγνώριση της αξίας των καθημερινών, μη εμπορευματοποιημένων, πολιτισμικών εκφράσεων. Στο πλαίσιο μιας διδασκαλίας που αναζητά τη δημιουργική ανταπόκριση των μαθητών, αυτή η προσέγγιση αποκτά ιδιαίτερη σημασία.

Περιεχόμενα

• Χαιρετισμός του Προέδρου του ΚΕ.ΜΕΛ.ΚΑ.
• Χαιρετισμός του Δ.Σ. του Μορφωτικού Ομίλου Βελβεντού
• Διοικητικά Συμβούλια του Μορφωτικού Ομίλου Βελβεντού
• Δυο λόγια και μια εξήγηση (Πρόλογος της Άννας Κ. Κατσαντώνη)
• Εισαγωγή: Τα παιδιά, οι μεγάλοι και η αφηγηματική διαδικασία στο Βελβεντο
• Κατάλογος αφηγητών
• Λαϊκά Παραμύθια
• Η λάμια
• Η Μάρω και ο Γιάννης
• Τα καλικαντζαράκια
• Η Μάρω και η Κάλω
• Ο παππούς και ο καλικάντζαρος
• Το δέντρο που ενώνει τη γη με τον ουρανό
• Ιστορία του παππού μυλωνά
• Ο βασιλιάς που έψαχνε γυναίκα να παντρευτεί
• Η Σταχτοπούτα
• Τα τρία δώρα
• Το παιδί-φίδι
• Το παιδί-βάτραχος
• Ο πλούσιος και ο φτωχός αδερφός
• Τα τρία αδέρφια
• Ο πατέρας με τα τρία κορίτσια
• Τα καθημερινά
• Η τεμπέλα γυναίκα
• Η γάτα, ο κόκορας και το δρεπάνι
• Ο παππούς με το αλατένιο σπιτάκι
• Η κακιά μάνα
• Ο βασιλιάς και ο πρακτικός γιατρός από το Βελβεντό
• Αυτός που έψαχνε να βρει τον άνθρωπο που δεν είχε κανένα
• πρόβλημα
• Ο βοσκός που φορούσε ένα σαμάρι στην εκκλησιά
• Ο έξυπνος χωρικός που συναντά το βασιλιά
• Ο νέος που έγινε παπάς
• Όλο μαλλιά και κόκαλα
• Τραγούδια - Νανουρίσματα - Ταχταρίσματα
• Παιχνίδια
• Παράρτημα με παραλλαγές των παραμυθιών
• Περιεχόμενα του CD:
• Στο CD που συνοδεύει το βιβλίο ακούγονται τα εξής τραγούδια:
• 1. Μη χτυπάτι, μη βρουντάτι (Ελένη Γιγή)
• 1. Έλα, ύπνε, πάρε το (Άννα Κ. Κατσαντώνη)
• 1. Πά(ει) πά(ει), το μωράκι μου πάει (Βασιλική Λάππα)
• 1. Του ποιος βρουντά(ει) του μάνταλου (Ελένη Γιγή)
• 1. Βάζει βάζει ου λάκκους (Ελένη Γιγή)
• 1. Έχουμι ιμείς πιδί (Άννα Κ. Κατσαντώνη)
• 1. Τα πιδιά μας τα καλά (Ελένη Σκούμπα)
• 1. Χόριβι, μουρή Σουσού - Νταμ νταμ του ταψί - Ούλα λα, μπαμπά (Ελένη Σκούμπα)
• 1. Ανεβαίνω στη συκιά - Ανέβηκα στην πιπεριά (Ελένη Σκούμπα)
• 1. Τσιμ τσιμ, του λιπτό (Ελένη Σκούμπα)

Πρόλογος: Καπλάνογλου Μαριάνθη