Ο Μάρκος Βαμβακάρης και η συριανή κοινωνία στα χρόνια 1905-1920

Ένα οδοιπορικό στα πρώτα δεκαπέντε χρόνια της ζωής του Μάρκου Βαμβακάρη στη Σύρο. Η προσωπική μαρτυρία του ίδιου του Βαμβακάρη είναι μια εξαίσια δημοτική γλώσσα. Από την άλλη, στις περιγραφές των εφημερίδων για τους χορούς, στις αστυνομικές διατάξεις και στα δικαστικά έγγραφα, που φωτίζουν περισσότερο την περιρρέουσα ατμόσφαιρα της συριανής κοινωνίας εκείνου του καιρού, η καθαρεύουσα δίνει τα φτερά αυτής της σκοτεινής κι ωστόσο λαμπρής, για πολλά πράγματα, εποχής. Μέσα σ’ αυτό τον ευλογημένο χώρο και δίπλα σ’ αυτά τα γεγονότα και σ’ αυτή τη γλώσσα, πρόλαβε να ζήσει τα νεανικά του χρόνια (από το 1905 έως το 1920) ο Μάρκος Βαμβακάρης. Αυτό το καλειδοσκοπικό κείμενο πλαισιώνεται από πλούσιο αρχειακό, εικονογραφικό υλικό.

Ο Μάνος Ελευθερίου στήνει ένα καλειδοσκοπικό κείμενο στο οποίο συνδυάζει την προσωπική μαρτυρία του ίδιου του Μάρκου Βαμβακάρη για τα πρώτα νεανικά του χρόνια με πλούσιο αρχειακό υλικό (περιγραφές εφημερίδων για χορούς, αστυνομικές διατάξεις, δικαστικά έγγραφα, σπάνιες φωτογραφίες και ντοκουμέντα κ.ά.) ανασυστήνοντας την περιρρέουσα ατμόσφαιρα της συριανής κοινωνίας εκείνου του καιρού.

Έτσι, αναδεικνύεται η Σύρος των αντιθέσεων -όχι μόνο ταξικών-, λαμπερή και σκοτεινή ταυτόχρονα, σε μια περίοδο που το κομβικό λιμάνι παρακμάζει, δίνοντας τη σκυτάλη στον Πειραιά. Εκεί άλλωστε θα πλεύσει και ο νεαρός Μάρκος αναζητώντας την τύχη του. Η Άνω Χώρα με τους καθολικούς Φράγκους συνυπάρχει με την Κάτω Χώρα των ορθοδόξων. Από τη μια η ευμάρεια των πλουσίων, από την άλλη οι τεκέδες, τα πορνεία και οι κουτσαβάκηδες. Τα εφοπλιστικά πλοία και οι καρβουνιάρηδες, τα εργοστάσια και η παιδική εργασία... Όλα αυτά που πότισαν την ψυχή του μικρού Μάρκου κι έγιναν μουσική, στίχος, τραγούδι.

Περιεχόμενα

• Πρόλογος
• Ο Μάρκος σε καίει... (Κείμενο του Θωμά Κοροβίνη)
• Η περιρρέουσα συριανή ατμόσφαιρα
• Τα επαγγέλματα των εκλογέων στην Άνω Σύρα σύμφωνα με τον Εκλογικό Κατάλογο του 1910
• Επίθετα και ηλικίες στην Άνω Σύρα του 1910
• Στοιχεία από τον Εκλογικό Κατάλογο της Άνω Σύρας του 1910
• Αστυνομική διάταξις του 1906
• Οι μουσικοί της Ερμούπολης 19ος - 20ός αιώνας
• Σύλλογος "Φιλόμουσοι Σύρου"
• Ο κανονισμός της Φιλαρμονικής το 1870
• Ο γενέθλιος τόπος
• Η γειτονιά Σκαλί της Άνω Σύρας
• Τα τοπωνύμια
• Από τα Πρακτικά του Δημοτικού Συμβουλίου Άνω Σύρας για το έτος 1905
• Ο Μάρκος Βαμβακάρης μαθητής
• Ο πατέρας στρατιώτης
• Η μητέρα στο κλωστήριο
• Η αστυνομική διάταξις της 17ης Αυγούστου 1913
• Οι απεργίες εργατριών των εργοστασίων
• Παιδική εργασία και ξυλοδαρμοί παιδιών
• Ο πατέρας ανθρακεργάτης
• Καταστατικά και κανονισμοί
• Το ψωμί ψωμάκι
• Αποκλεισμός, λαθρεμπόριο και αποκρύψεις τροφίμων
• Αναμνήσεις από τη μηχανή του δικαστηρίου
• Κουτσαβάκηδες, τεκέδες, καφενεία, χασισοπότες και μαχαιροβγάλτες
• Η συριανή φασκομηλιά
• Οι λατέρνες, τα οργανάκια και οι ορχήστρες των καφενείων
• Ανήλικοι θαμώνες καφενείων, χαρτοπαίκτες και επαιτεία
• Ξανά η επαιτεία και οι ανήλικοι επαίτες
• Οι "κοινές" γυναίκες στην Ερμούπολη την περίοδο 1905-1920
• Οι Απόκριες και τα ζεμπέκια
• Οι Ζεϊμπέκ
• Το συλλαλητήριο στην Ερμούπολη το 1917 εναντίον του βασιλιά Κωνσταντίνου
• Διάφορα του τέλους του 1917
• Διάφορα του 1918
• Διάφορα του 1919
• Διάφορα του 1920