«Από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου, με το ελληνικό τραγούδι καταπιανόμουν. Ως ακροατής, ως μαθητής μουσικών σχολείων, ως φοιτητής (προπτυχιακών και μεταπτυχιακών) μουσικών σπουδών, ως επαγγελματίας της μουσικής βιομηχανίας, ως μουσικοκριτικός, ως δημοσιογράφος, ως στιχουργός, ως συνθέτης, ως τραγουδοποιός», λέει ο μουσικολόγος Γιώργος Μυζάλης, που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Fagottobooks το πρώτο του βιβλίο.

Ο τίτλος τα λέει όλα: «Το πολιτικό τραγούδι στην Ελλάδα». Το βιβλίο αποτελεί προϊόν μιας έρευνας που ξεκίνησε και ολοκληρώθηκε ως διδακτορική διατριβή στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Αυτό που κρατά στα χέρια του ο αναγνώστης είναι μια διαφορετική εκδοχή φυσικά, πιο «φιλική» στο ευρύ κοινό. Η ολοκλήρωσή του πήρε οκτώ χρόνια, από το 2009 έως το 2017.

● Ποιος ο ορισμός του πολιτικού τραγουδιού;

Πολιτικό, για μένα, μπορεί να χαρακτηρισθεί κάθε τραγούδι· πάντοτε εκ των υστέρων και ποτέ εξαρχής, καθότι ο χαρακτηρισμός του ως τέτοιου επαφίεται ολοκληρωτικά στον τρόπο πρόσληψής του από το ακροατήριο και σχετίζεται με τη λειτουργία και τη χρήση του, ανεξάρτητα από τις όποιες ιδεολογικές, προσωπικές ή συλλογικές του αφετηρίες. Με όλες αυτές τις παραμέτρους να μπορούν να εντοπιστούν, εξακριβωθούν και διαλευκανθούν με ασφάλεια μόνο με την εκ των υστέρων θεώρησή του. Μοναδική προϋπόθεση, η σχετική αναγνωρισιμότητα που διασφαλίζει την ύπαρξη όλων των προαναφερθεισών παραμέτρων.

● Τι καθορίζει κάτι αν είναι πολιτικό: το τραγούδι αυτό καθεαυτό ή ο δημιουργός του; Αν είναι πολιτικοποιημένος λόγου χάριν;

Τίποτα από τα δύο. Το μόνο που καθορίζει αν κάτι θεωρείται πολιτικό είναι, όπως είπαμε, ο τρόπος με τον οποίον το προσλαμβάνει ο κόσμος. Πολύ συχνά, τραγούδια «ανυποψίαστα» λειτούργησαν αναπάντεχα και ολότελα πολιτικά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα που αποδεικνύει τον παραπάνω ισχυρισμό το «Πότε θα κάμει ξαστεριά»: υπάρχει μια ανεπιβεβαίωτη εξιστόρηση που το θέλει να έχει γραφτεί με αφορμή ένα περιστατικό ζωοκλοπής. Δες πώς χρησιμοποιήθηκε και τι συμβολίζει ώς τις μέρες μας.

● Με ποιο κριτήριο επέλεξες τους δημιουργούς που παρουσιάζεις στο βιβλίο;

Ενα βασικό ήταν η δημιουργική εμπλοκή τους στο είδος. Ενα άλλο, η θέση τους απέναντι στο τραγούδι και η βαρύτητα της άποψής τους. Και βέβαια σημαντικό ρόλο έπαιξε και η διαθεσιμότητά τους μέσα στο χρονικό διαθέσιμο πλαίσιο. Για παράδειγμα, πολύ θα ήθελα να είχα συνομιλήσει και με τον Μάνο Ελευθερίου, αλλά δεν τα καταφέραμε.

● Γιατί ο Θάνος Μικρούτσικος ειδικά, με δικό του, ξεχωριστό κεφάλαιο;

Ο Μικρούτσικος, στη μετά Θεοδωράκη εποχή, είναι ο συνθέτης που έγραψε τα περισσότερα πολιτικά τραγούδια. Επιπροσθέτως, όμως, ο Μικρούτσικος είναι και ο μόνος που πιστεύει σε έναν συγκεκριμένο τρόπο μελοποίησης του είδους, που συνδέεται με την μπρεχτική αποστασιοποίηση και το «παραξένισμα», όπως το αποκαλεί. Για μένα έχει μεγάλο ενδιαφέρον τόσο η συγκεκριμένη θέση του (που αποτελεί και αφετηρία των μελοποιήσεών του) όσο και η προσφορά του στο είδος.

● Γιατί όχι και ο Μίκης Θεοδωράκης;

Ουδείς αμφισβητεί την πρωτοκαθεδρία του Θεοδωράκη στο είδος, ωστόσο το βιβλίο επικεντρώνεται σε μια χρονική περίοδο κατά την οποία ο μεγάλος συνθέτης δεν παράγει στον στίβο του πολιτικού τραγουδιού. Ετσι, γίνεται αναφορά και σε εκείνον ως πρωτεργάτη, αλλά δεν αποτελεί τον κεντρικό πυρήνα της έρευνας. Από το 1974 και μετά, ο Θεοδωράκης κυκλοφορεί αναδρομικά τον κύριο όγκο της δημιουργίας του στο πολιτικό τραγούδι, καθώς ήταν απαγορευμένος στα προηγούμενα χρόνια. Ωστόσο, τα τραγούδια αυτά έχουν γραφτεί προγενέστερα. Μέσα στο διάστημα που απασχολεί το βιβλίο (1974 – 2002), ο Θεοδωράκης κάνει δύο μόνο πρωτογενείς δίσκους με καινούργια πολιτικά τραγούδια: τον «Επιβάτη» και το «Ραντάρ». Και τους δύο με στιχουργό τον Κώστα Τριπολίτη, για τον οποίο επίσης υπάρχει ξεχωριστό κεφάλαιο στο βιβλίο.

● Οι αριστεροί είναι για τον… αγώνα και οι δεξιοί για τη… διασκέδαση;

Νομίζω η συγκεκριμένη προσέγγιση είναι απλοϊκή. Αλλά έχει παγιωθεί ως αντίληψη. Προφανώς επειδή η Αριστερά στη χώρα μας ήταν πάντοτε στην αντιπολίτευση και επομένως εκπροσωπούσε την αμφισβήτηση της εξουσίας και της καθεστηκυίας τάξης.

● Ποιες εποχές γεννούν το πολιτικό τραγούδι;

Ολες οι εποχές γεννούν πολιτικά τραγούδια. Ο άνθρωπος, ως γνωστόν, είναι πολιτικό ον και δεν μπορεί να «διαφύγει» αυτής του της υπόστασης. Τώρα, το αν φτάνουν στο κοινό τα τραγούδια είναι άλλο ζήτημα. Για παράδειγμα, σήμερα υπάρχουν καλλιτέχνες της hip hop σκηνής, με 3 και 4 εκατομμύρια views στο YouTube, που αγνοούμε εμείς οι μεγαλύτεροι σε ηλικία. Σας λένε κάτι τα ονόματα Λεξ ή Snik; Εχουν πολιτικοποιημένο στίχο, φοβερές παραγωγές και γεμίζουν μαγαζιά και συναυλιακούς χώρους.

● Αυτό είναι επομένως και το πολιτικό τραγούδι της οικονομικής κρίσης;

Ναι, γιατί το πολιτικό τραγούδι δεν έχει παγιωμένη μορφή ούτε προκάτ περιεχόμενο. Υπάρχει σύγχρονο πολιτικό τραγούδι, αλλά δεν μοιάζει με εκείνο του παρελθόντος ούτε και διαδραματίζεται στους ίδιους χώρους, με τους ίδιους τρόπους. Αυτό καθιστά δυσκολότερο τον εντοπισμό του για ανθρώπους έξω από τη λειτουργικότητά του.

● Ποιος είναι ο καλλιτέχνης που δεν έγραψε πολιτικό τραγούδι, αλλά ήταν φουλ πολιτικοποιημένος;

Υπήρξαν καλλιτέχνες που, φαινομενικά ή βάσει ρεπερτορίου, ποτέ δεν θα χαρακτηρίζονταν πολιτικοί, αλλά που δεν φοβούνταν να παίρνουν δημόσια θέση στα κοινωνικοπολιτικά δρώμενα. Η συγκεκριμένη στάση, ωστόσο, δεν σχετιζόταν με τη δημιουργία τους. Εδώ ταιριάζει κάτι που έλεγε ο Σαραμάγκου: δεν είναι υποχρέωση του καλλιτέχνη να έχει πολιτική θέση. Είναι υποχρέωση του κάθε πολίτη. Και πολίτες είμαστε όλοι. Και οι καλλιτέχνες.

Πηγή: www.efsyn.gr