Από τον Θανάση Αντωνίου, diastixo.gr

Η Ιστορία της μουσικής παραγωγής είναι από τα βιβλία που όχι μόνο μπορεί (κι αξίζει) να διαβαστεί άνετα από τον οποιοδήποτε μουσικόφιλο, αλλά πρέπει να διδάσκεται και σε σχολές μουσικής και ηχοληψίας, διότι αποτελεί επίτομη ιστορία μιας ολόκληρης τέχνης και του τρόπου με τoν οποίo η τέχνη αυτή αποτυπώνεται σε φορείς αναπαραγωγής, διανέμεται και καταναλώνεται από το κοινό. Από όλους εμάς που ακούμε μουσική. Όσοι αγαπάνε τη μουσική όχι μόνο ως μία εκ των καλών τεχνών, αλλά κι ως μια τεχνολογική κι επιχειρηματική περιπέτεια, αξίζει να διαβάσουν αυτή την ιστορία, έτσι όπως τη διηγείται ο 39χρονος μουσικός κι επαγγελματίας ηχολήπτης. Ξεκινώντας, φυσικά, από τα τέλη του 19ου αιώνα.

Επιστήμη και τέχνη εν τη γενέσει τους

Thomas Edison, Alexander Bell, Emile Berliner: οι πρώτοι άνθρωποι της μουσικής βιομηχανίας. «Au Clair De La Lune», «Mary Had A Little Lamp»: τα πρώτα τραγούδια που ηχογραφήθηκαν στην ιστορία της ανθρωπότητας. Χαρτί, φούμο, κερί, ψευδάργυρος, γομαλάκα (shellac), βινύλιο: τα πρώτα υλικά καταγραφής. Χωνί, κύλινδρος, ακίδα, λυχνία: τα πρώτα εξαρτήματα. Talking machine, phonograph, graphophone, gramophone: τα πρώτα ονόματα των συσκευών εγγραφής κι αναπαραγωγής ήχου. American Graphophone, Columbia Records, United States Gramophone, Victor Talking Machine (στις ΗΠΑ), Pathe (στη Γαλλία), Deutsche Grammophon Gesellschaft, Parlophone (στη Γερμανία), Gramophone, His Master’s Voice, Decca Records (στην Αγγλία): οι πρώτοι δισκογραφικοί κολοσσοί. 78 στροφές, 33 στροφές, 45 στροφές, 7 ίντσες, 10 ίντσες, 12 ίντσες: τα πρώτα format αποθήκευσης ήχου. Όλα αυτά παρουσιάζονται στα πρώτα κεφάλαια του βιβλίου.

Το δεύτερο τμήμα της ιστορίας που αφηγείται ο συγγραφέας ξεκινάει το 1931, όταν η αναγκαστική λόγω οικονομικού κραχ συγχώνευση των Columbia και Gramophone δημιούργησε τον πρώτο γίγαντα της δισκογραφικής βιομηχανία στον 20ό αιώνα, την ΕΜΙ. Ο Νίκος Πατηνιώτης καθ’ όλη τη διάρκεια της συναρπαστικής διήγησής του έχει μια τριπλή οπτική: α) παρουσιάζει την επιχειρηματική εξέλιξη της βιομηχανίας στον χρόνο, β) κάνει αναφορές στην εξέλιξη της μουσικής που ηχογραφείται και γ) παρουσιάζει αναλυτικά τις τεχνολογικές εξελίξεις στους τομείς της ηχοληψίας και αναπαραγωγής. Όπως είναι φυσικό, η απαρίθμηση μεγάλου αριθμού διαφορετικών μηχανημάτων και τεχνολογιών αλλά και η ανάλυση τεχνικών ηχογράφησης περιλαμβάνονται στη διήγηση – η αναφορά τους όμως δεν κουράζει.

Είναι η επιτομή της πολιτιστικής παρέμβασης των γιγαντιαίων πολυεθνικών επιχειρήσεων και των στούντιο που όρισαν και σε μεγάλο βαθμό ορίζουν μέχρι και σήμερα τη μουσική που ακούμε, αλλά και την αισθητική που καταναλώνουμε.

Το συγκεκριμένο, πρώτο μέρος του βιβλίου κλείνει με έναν πολυσέλιδο χρονολογικό πίνακα, όπου αποτυπώνονται οι σημαντικότεροι σταθμοί της μουσικής βιομηχανίας και το γενεαλογικό δέντρο ορισμένων από τις κορυφαίες εταιρείες της – εξαιρετικά συνοπτική αποτύπωση, αλλά άκρως χρηστική. Κι εκεί ξεκινάει το δεύτερο μέρος του βιβλίου, αυτό που θα συναρπάσει όποιον αγαπάει την αγγλόφωνη λαϊκή μουσική.

Blues, jazz και rock & roll

Όλη η μουσική του 20ού αιώνα περνάει από μπροστά μας, το ενδιαφέρον όμως του συγγραφέα –και δικαίως– είναι στραμμένο στην αμερικανική λαϊκή μουσική, τα blues, την jazz και το rock & roll μέσα από την εμφάνιση, την ανάπτυξη και την παγκοσμιοποίηση των οποίων η ανθρωπότητα κάνει τα μεγάλα, τα αποφασιστικά βήματα στην ηχογράφηση και την αναπαραγωγή μουσικής.

Υπέροχες ιστορίες ξεδιπλώνονται σαν έντυπο ντοκιμαντέρ μπροστά στα μάτια του αναγνώστη: το rock & roll από την πρώτη ακατέργαστη μορφή του στα μέσα της δεκαετίας του 1940 μέχρι τον Sam Phillips και τη Sun Records στο Μέμφις, τον Έλβις και το δίδυμο Leiber και Stoller στην πρώτη περίοδο του «Βασιλιά» στη νεοϋορκέζικη RCA.

Θα ακολουθήσει η έκρηξη του rhythm & blues με τις εταιρείες Atlantic, King, Specialty, Imperial και Chess στο Σικάγο. Ο μοναδικός ήχος της Stax Records στο Μέμφις. O θρυλικός Berry Gordy και η Motown στο Ντιτρόιτ. Η ιστορία της λευκής και της μαύρης μουσικής δοσμένη –πρώτη φορά σε ελληνικό βιβλίο– με μια παράλληλη εξιστόρηση τόσο της δουλειάς των παραγωγών-πρωταγωνιστών και των καλλιτεχνών-αστέρων όσων και της τεχνολογίας και των τεχνικών που χρησιμοποιήθηκαν για να παραχθεί ο εκπληκτικός ήχος που ακόμα λατρεύουμε π.χ. σε ένα τραγούδι του Otis Redding.

Η dream team των παραγωγών

Το τρίτο μέρος του βιβλίου είναι το πιο ενδιαφέρον, καθώς εκεί ο συγγραφέας επικεντρώνει την έρευνά του σε πέντε διακεκριμένα πρόσωπα, πέντε κορυφαίους παραγωγούς (και μουσικούς), οι οποίοι κατά τη γνώμη του επηρέασαν αποφασιστικά την εξέλιξη της παγκόσμιας μουσικής βιομηχανίας. Τρεις Αμερικανοί, ο χαρισματικός κιθαρίστας Les Paul, o εκπληκτικός μουσικός Brian Wilson των Beach Boys και ο εκκεντρικός, ανυπόφορος κι εγωπαθής πλην όμως ιδιοφυής παραγωγός Phil Spector. Και δύο Βρετανοί: ο υποτιμημένος αλλά σπουδαίος παραγωγός Joe Meek και ο σερ George Martin, ο παραγωγός των Beatles, για τον οποίο κάθε άλλο σχόλιο είναι απολύτως περιττό.

Οι πέντε αυτές μικρές βιογραφίες, συνολικής έκτασης περίπου 150 σελίδων, είναι μια μοναδική ευκαιρία για τον Έλληνα αναγνώστη να εντρυφήσει στο έργο σπουδαίων ανθρώπων της μουσικής βιομηχανίας. Οι βιογραφίες τους δεν απλή αναφορά των γεγονότων που σημάδεψαν τις ούτως ή άλλως πλούσιες καριέρες τους και σφράγισαν τις καριέρες αυτών με τους οποίους συνεργάστηκαν, αλλά κάτι περισσότερο. Είναι, στην πραγματικότητα, η αποτύπωση της εξέλιξης της ίδιας της ποπ κουλτούρας κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα. Είναι η επιτομή της πολιτιστικής παρέμβασης των γιγαντιαίων πολυεθνικών επιχειρήσεων και των στούντιο που όρισαν και σε μεγάλο βαθμό ορίζουν μέχρι και σήμερα τη μουσική που ακούμε, αλλά και την αισθητική που καταναλώνουμε. Κι αν το πάμε λίγο παραπέρα, οι άνθρωποι αυτοί, μαζί με μερικές χιλιάδες άλλους, λιγότερο επώνυμους ή απολύτως ανώνυμους, στη Νέα Υόρκη, το Λος Άντζελες ή το Σικάγο, το Λονδίνο, το Λίβερπουλ ή τη Γλασκώβη, αποτελούν αυτούς που ενορχήστρωσαν το σάουντρακ της ζωής μας.

Το βιβλίο του Νίκου Πατηνιώτη είναι ένα από τα πιο ενδιαφέροντα που διάβασα τα τελευταία χρόνια, έργο για μια πτυχή της μουσικής από κάποιον που έχει τις γνώσεις και το …γούστο να καθοδηγήσει τον αναγνώστη. Αν μάλιστα συνδυάσετε την ανάγνωσή του με την ακρόαση κάποιων κλασικών έργων που παράχθηκαν από τους προαναφερθέντες γίγαντες, για παράδειγμα διαβάζοντας τη ζωή του φυλακισμένου πλέον Phil Spector κι ακούγοντας το «Be My Baby» με τις Ronettes ή διαβάζοντας τη βιογραφία του George Martin κι ακούγοντας το «Eleanor Rigby» με τους Beatles, όλα θα είναι ομορφότερα.

Ιστορία της μουσικής παραγωγής
Οι εταιρείες, οι τεχνολογίες και τα πρόσωπα που άλλαξαν τον ήχο
Νίκος Πατηνιώτης
Fagotto
464 σελ.
ISBN 978-960-6685-73-6
Τιμή €28,00

Πηγή