Confiteor: ένα μυθιστόρημα στα μέτρα της μουσικής
της Ξένης Δ. Μπαλωτή
Ο σκηνοθέτης Jean-Pierre Melville (1917-1973) είχε πει σε μία συνέντευξή του πως «οι άνθρωποι γεννιούνται αθώοι, αλλά αυτό δεν κρατά για πολύ!». Αυτό ακριβώς ισχύει με τον ήρωα του βιβλίου Αντριά και έτσι δικαιολογεί απόλυτα τον τίτλο Confiteor που στη γλώσσα μας μεταφράζεται ως «ομολογώ, εξομολογούμαι τις αμαρτίες μου».
Γι’αυτό, ο αναγνώστης που θα πάρει στα χέρια του αυτό το βιβλίο πρέπει να είναι έτοιμος για όλες τις ψυχολογικές καταστάσεις που θα αντιμετωπίσει : έτοιμος να παραβλέψει τους γύρω του γιατί ο όγκος του βιβλίου και η συναρπαστική πλοκή του θα τον απορροφήσουν εξ ολοκλήρου, έτοιμος να ταυτιστεί πολλές φορές με τον Αντριά τόσο στα εύκολα όσο και στα δύσκολά του, έτοιμος να νοιώσει ενοχές αν θέσει το ερώτημα «τι θα έκανα στη θέση του ήρωα», έτοιμος να προβληματιστεί για τα όρια της φιλίας, έτοιμος να χαμογελάσει, έτοιμος να αποδεχτεί πως ο έρωτας μπορεί και να μην είναι ικανός για όλα, αλλά κυρίως έτοιμος για να δακρύσει, για να αμφισβητήσει, για να αμφιβάλλει και κυρίως για να αποδεχτεί πως το κακό δεν θα πάψει ποτέ να υπάρχει. Το ζητούμενο είναι πώς το διαχειρίζεσαι όταν έρθει και ποιες οι αντιστάσεις σου;
Ο Καταλανός Ζάουμε Καμπρέ έφτιαξε ένα μυθιστόρημα στα μέτρα της μουσικής για αναγνώστες που επιλέγουν είτε να το διαβάσουν, είτε να το ακούσουν μέσα από το έργο του Alban Berg “Κονσέρτο για βιολί και ορχήστρα στην μνήμη ενός αγγέλου», απ’όπου ο συγγραφέας άντλησε μέρος των εμπνεύσεων του για να δημιουργήσει την μεγαλύτερη ειρωνεία του Confiteor : ένας άγγελος εμπνέει ένα έργο για το πνεύμα του κακού τις συνέπειες του οποίου βιώνουν βασανιστικά κάποια παιδιά!
Πολύ σύντομα γίνεται σαφές στον αναγνώστη ότι το Confiteor δεν είναι ένα κλασσικό μυθιστόρημα! Είναι μία παρτιτούρα μεταγραμμένη σε κείμενο, ένα έργο με μουσική προσέγγιση, με μετατροπίες που επιτρέπουν στον συγγραφέα του να εκφράζεται ενίοτε στο τρίτο ή στο πρώτο πρόσωπο, άλλοτε ταυτιζόμενος με τον ήρωα που περιγράφει, άλλοτε αποκαλυπτόμενος! Σε κάθε περίπτωση, αυτός ο τρόπος γραφής καθιστά πλέον τον Καμπρέ κλασσικό συγγραφέα!
Ο θλιμμένος ήχος του βιολιού που συνοδεύει τον αναγνώστη από την τρίτη κιόλας σελίδα λειτουργεί ως παρότρυνση να σταθεί στο πλάι ενός ήρωα που του εξομολογείται ότι «το να γεννηθώ σε εκείνη την οικογένεια ήταν ένα ασυγχώρητο λάθος. Ξαφνικά συνειδητοποίησα ότι πάντα ήμουν μόνος…».
Ο Καταλανός Ζάουμε Καμπρέ έφτιαξε ένα μυθιστόρημα στα μέτρα της μουσικής για αναγνώστες που επιλέγουν είτε να το διαβάσουν, είτε να το ακούσουν μέσα από το έργο του Alban Berg “Κονσέρτο για βιολί και ορχήστρα στην μνήμη ενός αγγέλου»
Γι’αυτό και ο πραγματικός ήρωας του Confiteor δεν είναι μία ανθρώπινη ύπαρξη. Είναι ένα μουσικό όργανο, το βιολί Storioni, που μέσα από την κατασκευή του, το χρώμα του και την μυρωδιά του, μεταφέρει τα έργα και τις ημέρες πολλών διαφορετικών κτητόρων του. Ο άνθρωπος εμφανίζεται ως διαχειριστής της τύχης αυτού του βιολιού που είναι ανεκτίμητης, υλικά και συναισθηματικά, αξίας. Σε αυτή τη διαχείριση, το βιολί μένει αναλλοίωτο και είναι μόνο η ανθρώπινη φύση που διαρκώς αλλοτριώνεται, με αποτέλεσμα όταν το μουσικό όργανο φτάνει στα χέρια του Αντριά, η οικογενειακή του υπόθεση τον μετατρέπει σε όργανο τραγικό της εξέλιξής της.
Ο Ζ.Καμπρέ μέσα από την εξαιρετικά έξυπνη γραφή του καλεί τον αναγνώστη να επαγρυπνεί για κάθε λέξη που διαβάζει και για κάθε παράγραφο που αλλάζει.
Ο πατέρας του Αντριά π.χ. ενώ εμφανίζεται αρχικά ως ένας καθόλα αξιοπρεπής κύριος, με τεράστιες γνώσεις και υψηλά συλλεκτικά γούστα, ακούγεται πολύ σύντομα να αναφέρεται στην «κωωλοζωή»! Μέγιστη λεκτική αντίφαση σε σχέση με την προσωπικότητα που έχει περιγραφεί. Όμως, έτσι είναι σε όλο το έργο του ο Καμπρέ. Κάθε λέξη του είναι μία ολόκληρη ψυχολογική ανάλυση των ηρώων του και ένα «pizzicato» για τον αναγνώστη του. Κάθε παράγραφός του είναι μία συνειρμική εξέλιξη των σκέψεων που δημιουργούνται, με αποτέλεσμα ο τραγικός 20ο αιώνας των στρατοπέδων συγκέντρωσης να συνομιλεί αγαστά με την μεσαιωνική Ιερά Εξέταση, πριν επιστρέψει σε ζητήματα τέχνης που μπορεί να μην λύνουν προβλήματα, αλλά σίγουρα προσφέρουν παρηγοριά.
Ο συγγραφέας σ’αυτό το έργο δεν επινοεί πρόσωπα, ούτε χαρακτήρες. Τους παίρνει έτοιμους από την κοινωνία, τους κάνει αναγνωρίσιμους γείτονές της όταν αυτό δεν το έχει ήδη κάνει η Ιστορία, περιγράφει τη ζωή τους και στο τέλος όταν «σβήσει η φλόγα του κεριού» μας ωθεί στη διαπίστωση πως η ανθρώπινη φύση στο διάβα της Ιστορίας είναι αχρονολόγητη και το μόνο που έχει ημερομηνία είναι η έναρξη καθεμίας από τις πράξεις της. Οι συνέπειες από αυτές τις πράξεις παραμένουν ακατάληκτες.
Εύκολα διαπιστώνεται πως έως τώρα η υπόθεση του Confiteor αναφέρεται ακροθιγώς. Είναι σκόπιμο γιατί η αναγνώριση, η ομολογία και η εξομολόγηση των αμαρτιών είναι καθαρά προσωπική υπόθεση και με το Confiteor ο Καμπρέ, μεταξύ άλλων, προσφέρει στον αναγνώστη μοντέλα ζωής για να επιλέξει με ποιο από αυτά θα ταυτιστεί και στην συνέχεια θα κάνει δικές του τις αμαρτίες του ήρωα, έτσι ώστε να καταλήξει εάν υπάρχουν πράξεις που συγχωρούνται ή ισχύει το κατά Jankélévitch «ασυγχώρητο».
Ο Ζ.Καμπρέ, στην παρουσίαση του βιβλίου του στο Παρίσι, είχε πει πως το Confiteor προέκυψε από τους προβληματισμούς που του προκάλεσε η φράση του φιλοσόφου και μουσικολόγου Vladimir Jankélévitch (1903-1985) : «πατέρα μην τους συγχωρήσεις. Ήξεραν τι έκαναν», αναφερόμενος στις θηριωδίες του ναζισμού και των ναζιστών.
Κατ’αντιστοιχία, ο Ζ.Καμπρέ στοχεύει μέσα από το έργο του να συνομιλήσει με τον Jankélévitch προβάλλοντας τον Αντριά που παλεύει με τις δικές του εξαγνιστικές ενέργειες να αποκαθάρει το κακό που κληρονόμησε από την οικογένειά του. Εάν ο Jankélévitch κατέληξε πως «η συγχώρηση πέθανε στα στρατόπεδα του θανάτου», ο Καμπρέ φαίνεται να είναι λιγότερο αυστηρός στα λόγια αφού θέλει τον Αντριά να πιστεύει πως «το να προσπαθήσεις να ζήσεις ενάρετα δείχνει, νομίζω, ματαιοδοξία», αλλά μπορεί μόνο να «φαίνεται»! Η συνέχεια στο βιβλίο που ευτύχισε να έχει εξαιρετική μετάφραση από τον Ε.Σοφό. Κάθε λάθος της θα μπορούσε να είχε υποβιβάσει το Confiteor σε ένα ακόμη βιβλίο!
INFO: Ζάουμε Καμπρέ, Confiteor, μετάφραση: Ευρυβιάδης Σοφός, εκδόσεις Πόλις 2016, 736 σελ
(*) Η Ξένη Δ.Μπαλωτή είναι δρ, ανθρωπιστικών επιστημών και συγγραφέας