Anestis Logothetis © Schloss Lengenfeld 1991

Φωτογραφίες από το Αρχείο Γιούλιας Λογοθέτη

Ένα αφιέρωμα στα 100 χρόνια από τη γέννηση του Έλληνα μουσικού πρωτοπόρου, την Τετάρτη 8 Δεκεμβρίου, στην Εναλλακτική Σκηνή Εθνικής Λυρικής Σκηνής, θα βάλει τα δυνατά του για να μας απαντήσει.

Ο Ανέστης Λογοθέτης (γεννήθηκε το 1921 και πέθανε το 1994), θεωρείται ένας από τους πιο σημαντικούς πρωτοπόρους συνθέτες του δεύτερου μισού του 20ου αιώνα. Το έργο του επανακαθόρισε το τοπίο της μεταπολεμικής ευρωπαϊκής μουσικής πρωτοπορίας, συνθέτοντας με τον ιδιότυπο τρόπο του μια σειρά από ανησυχίες και προβληματισμούς της παραγωγικής εκείνης περιόδου. Αυτό όμως που τον ξεχώρισε είναι κάτι που συνέβη στα τέλη της δεκαετίας του ’50. Σταμάτησε να γράφει μουσικά έργα σε παρτιτούρες και έδωσε τα πρώτα δείγματα της δικής του γραφικής απεικόνισης του ήχου μέσα από μια σειρά σκίτσων που παρήγαγε χάρη στο προσωπικό του σύστημα της «πολυμορφικής» σημειογραφίας. Έτσι ξαφνικά, ο κάθε μουσικός καλούνταν να διαβάζει αυτές τις «γραφικές παρτιτούρες» σαν να είναι πραγματικές! 

Οι γραφικές αυτές παρτιτούρες, διεύρυναν με ριζοσπαστικό τρόπο το παραδοσιακό πλαίσιο της μουσικής σημειογραφίας, σε γόνιμο διάλογο με ανάλογες καινοτομίες συνθετών όπως οι Ερλ Μπράουν, Συλβάνο Μπουσσόττι και Τζων Κέιτζ. Παράλληλα, ώθησαν το πεδίο της μουσικής καταγραφής πέρα από την απλή καταγραφή εκτελεστικών οδηγιών, διανοίγοντάς το προς κατευθύνσεις απρόσμενες, όπως ο εννοιολογικός συμβολισμός, ο ελεύθερος συνειρμός, ακόμη και οι καθαυτό εικαστικές ποιότητες. Επιπλέον, η δραματουργία με αμιγώς ακουστικούς όρους που καλλιέργησε συστηματικά στα πολυάριθμα ραδιοφωνικά του έργα διεύρυνε την έννοια του μουσικού θεάτρου προς νέες, τεχνολογικά ενημερωμένες κατευθύνσεις.

Οι περισσότερες από τις 110 γραφικές του παρτιτούρες, όλες ασπρόμαυρες, είναι μοναδικές στο είδος τους και κατέληξαν να εκτίθενται ως αυτόνομα αντικείμενα σε εικαστικές εκθέσεις.

Σκίτσο από το ηχητικό κόμικ “Μοναχικά μυρμήγκια αμνησία” (Einsame Ameisen Amnesie)

 Το τρίβια μιας ζωής 

• Ο Ανέστης Λογοθέτης γεννήθηκε στις 27 Οκτωβρίου του 1921 στον Πύργο της Ανατολικής Ρωμυλίας στη Μαύρη Θάλασσα (σημερινό Μπουργκάς της Βουλγαρίας) από Έλληνες γονείς. Λόγω της Συνθήκης Νεϊγύ, η οικογένεια μετανάστευσε το 1934 στην Θεσσαλονίκη.
• Φοίτησε ως μηχανικός στο Πολυτεχνείο της Βιέννης, σύντομα όμως τον κέρδισε η μουσική και άλλαξε κατεύθυνση το 1945, επιλέγοντας τη σύνθεση. Σπούδασε στην Ακαδημία Μουσικής της Βιέννης με καθηγητές τους Άλφρεντ Ουλ και Έρβιν Ρατς (θεωρητικά και σύνθεση), Χέρμαν Σβέρμαν (πιάνο) και Χανς Σβαρόφσκυ (διεύθυνση ορχήστρας), από όπου αποφοίτησε το 1951 με διάκριση.
• Εφηύρε το “μουσικό ραδιοφωνικό έργο”. Η δραματουργία με αμιγώς ακουστικούς όρους που καλλιέργησε συστηματικά στα πολυάριθμα ραδιοφωνικά του έργα διεύρυνε την έννοια του μουσικού θεάτρου προς νέες, τεχνολογικά ενημερωμένες κατευθύνσεις.
• Ο μουσικός του κώδικας αναδεικνύει μια ιδιαίτερη αισθητική που χαρακτηρίζεται από ερευνητικότητα, φαντασία, ελληνοπρέπεια, κοινωνική και πολιτική κριτική, χιούμορ και εξυπνάδα.

Ανέστης Λογοθέτης, Καλαμίτσι, Μάνη, 1985

• Η συνολική του παραγωγή χωρίζεται σε δύο περιόδους: την πρώτη, κατά την οποία ο συνθέτης συνέθεσε 65 έργα σε συμβατική σημειογραφία με διάφορους συνδυασμούς οργάνων και ενορχηστρώσεις, και τη δεύτερη, όπου τα έργα του παρουσιάζονται στη δική του γραφική σημειογραφία, σε ένα σύστημα, δηλαδή, πάνω στο οποίο ο συνθέτης εργαζόταν ήδη από το 1950, αλλά συναντάται για πρώτη φορά το 1959 στα προσχέδια του έργου του Struktur–Textur–Spiegel – Spiel.
• O πρώτος δίσκος του Ανέστη Λογοθέτη «”Hör!-spiel” / Nekrologlog 1961 / Fantasmata 1960» που κυκλοφόρησε στην Αυστρία του 1974 είναι περιζήτητος σε βινύλιο. Με λίγα λόγια αποτελεί ιερό δισκοπότηρο των audiophiles και των συλλεκτών. Στο Discogs μια συλλεκτική κόπια πωλείται στα 300 ευρώ >> https://www.discogs.com/sell/item/271928813
• Ο Λογοθέτης τιμήθηκε με το Βραβείο Τέοντορ Καίρνερ δύο φορές (1960, 1963), καθώς και με το Α΄ Βραβείο (ex æquo με τον Ιάννη Ξενάκη) στον μουσικό διαγωνισμό του Αθηναϊκού Τεχνολογικού Ινστιτούτου (ΑΤΙ) του Δοξιάδη το 1962, με χρηματοδότηση από τον Μάνο Χατζιδάκι.

Μάνος Χατζιδάκις, Ανέστης Λογοθέτης, βραβείο 1962

Το πρόγραμμα του αφιερώματος της Εναλλακτικής Σκηνής της ΕΛΣ

Χωρισμένο σε δύο μέρη, χαρτογραφεί την κρίσιμη μετάβαση του συνθέτη από την παραδοσιακή μουσική καταγραφή στην καινοφανή του γραφική σημειογραφία, απολήγοντας στο πρωτοποριακό ηλεκτροακουστικό του έργο.

Στο πρώτο μέρος της συναυλίας, ο διακεκριμένος πιανίστας Χρήστος Μαράντος θα παρουσιάσει ένα συναρπαστικό πρόγραμμα έργων του Ανέστη Λογοθέτη για πιάνο. Στο δεύτερο μέρος, το ηλεκτροακουστικό ντουέτο Rdeča Raketa (που αποτελείται από τους συνθέτες Μάγια Οσόινικ και Μάτια Σελλάντερ), η συγγραφέας Νατάσσα Γκανγκλ και ο εικαστικός καλλιτέχνης Νικόλαος Ζαχαριάδης παρουσιάζουν το ηχητικό κόμικ Μοναχικά μυρμήγκια αμνησία, ελεύθερα βασισμένο σε μια σειρά σκίτσων με κεντρικό μοτίβο τα έντομα την οποία ο Ανέστης Λογοθέτης δημιούργησε την περίοδο 1971–1975. Με την αφορμή της επετείου των 100 χρόνων από τη γέννησή του, αυτά τα σκίτσα παρουσιάζονται στο κοινό για πρώτη φορά και αποτελούν σημείο αφετηρίας για μια νέα οπτικοακουστική σύνθεση.

Κατά τη διάρκεια της συναυλίας, στο φουαγέ της ΕΛΣ θα φιλοξενηθεί η εγκατάσταση Ορφέας ή το γέλιο των θεών της κόρης του συνθέτη, εικαστικής καλλιτέχνιδας Γιούλιας Λογοθέτη.

Ανέστης και Γιούλα Λογοθέτη στο μπαλκόνι, 1955