Θραύσμα ενός κρυστάλλινου οράματος
Από την Τζίνα Σωτηροπούλου
Τελευταία φορά που επισκέφτηκα την αίθουσα συναυλιών του Ωδείου Αθηνών ήταν τρία χρόνια πριν, όταν το περιοδικό «Ελληνικές Κατασκευές» σε συνεργασία με τα Αρχεία Νεοελληνικής Αρχιτεκτονικής οργάνωσαν επιστημονική ημερίδα αφιερωμένη στο έργο του Ιωάννη Δεσποτόπουλου –από τις σημαντικότερες μορφές της ελληνικής αρχιτεκτονικής του 20ού αιώνα– στο εμβληματικό κτίριό του.
Η εικόνα της αίθουσας, ημιτελής και παραμελημένη, μακριά από τη συνθετική δεινότητα του Δεσποτόπουλου. Φθαρμένο ανεπίχριστο σκυρόδεμα, ύστερες χοντροκομμένες διατομές στα κουφώματα, αδιάφορη μοκέτα, άβολες καρέκλες, πρόχειρος φωτισμός, ογκώδη κλιματιστικά επιδαπέδια σώματα, μια σειρά σοβαροφανών κάδρων. Μόνη παρηγοριά οι προοπτικές της αρχιτεκτονικής διάταξης: η γενναιόδωρη τομή, το μοναδικό φως που εισχωρούσε από τους τριγωνικούς φεγγίτες, η τολμηρή στατική επίλυση της ανεστραμμένης δοκού της οροφής.
Η ανάπλαση της αίθουσας συναυλιών «Aρη Γαρουφαλή», που ολοκληρώθηκε στη μνήμη της πιανίστριας Αλίκης Βατικιώτη, με χορηγό το Iδρυμα Friends of Aliki Vatikioti for Music and the Arts, ανταποκρίθηκε στις προσδοκίες. Το αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο του Δεσποτόπουλου όχι απλώς διατηρήθηκε αλλά εμπλουτίστηκε. Eνα δεξιοτεχνικό έργο ανάπλασης με ένα τολμηρά νεωτερικό συντακτικό. Η νέα αίθουσα 200 θέσεων αντανακλά τη δυναμική ισορροπία ενός λυρικού τρισδιάστατου τόπου, ο οποίος, με μια πρωτόγνωρη χωρική ένταση, αναμετριέται με το ιστορικό παρελθόν.
Την αποκατάστασή της ανέλαβαν οι αρχιτέκτονες Σουζάνα και Δημήτρης Αντωνακάκης (Atelier66) με τον Τηλέμαχο Ανδριανόπουλο (tense architecture network) –ο τελευταίος εκπονεί διατριβή στο συνολικό έργο του Δεσποτόπουλου–, γνώστη του αρχείου και των σχεδίων εφαρμογής του Ωδείου Αθηνών. Συνεργάστηκαν επίσης οι αρχιτέκτονες Εφη Ηλιάδου, Κωνσταντίνος Κοσμάς και Νέστορας Σκαντζούρης. Την ακουστική μελέτη ανέλαβε ο Γκότφριντ Σούμπερτ.
«Η κατάθεση εμπιστοσύνης και η πολιτισμένη συνεργασία ανάμεσα στους εκπροσώπους της διοίκησης του Ωδείου, Νίκο Τσούχλο και Δημήτρη Μαρίνο, τους μελετητές και τους υπεύθυνους κατασκευής της εταιρείας Stepsis ATE επέτρεψε την άψογη εφαρμογή της μελέτης, που σεβάστηκε το όραμα του αρχιτέκτονα Ιωάννη Δεσποτόπουλου», τονίζουν η Σουζάνα και ο Δημήτρης Αντωνακάκης.
Οι ίδιοι μιλούν για μια σπάνια εμπειρία. «Η μελέτη της αποκατάστασης προέκυψε τόσο από τις απαιτήσεις της προσαρμογής της στο νέο πρόγραμμα λειτουργίας του Ωδείου όσο και από τα αναγκαία σύγχρονα τεχνολογικά δεδομένα της ακουστικής και των ηλεκτρομηχανολογικών εγκαταστάσεων».
Ο Τηλέμαχος Ανδριανόπουλος προσθέτει: «Η αίθουσα είχε υποστεί τη φθορά του χρόνου και πλείστες αλλοιώσεις θαμπές, τυχαίες – με την εγγενή της όμως λάμψη να υποβόσκει. Τα σχέδια των πλαϊνών της ορίων εντοπίστηκαν στο αρχείο και αποκάλυψαν μια λαμπρή σύνθεση ακουστικών πανέλων που παρέμειναν στα χαρτιά. Οι προσαρμογές ήταν απαραίτητες – με την προσπάθεια να μην προδοθεί το πνεύμα του συνόλου», προσθέτει. Η αποκάλυψη και συντήρηση του ανεπίχριστου αδρού σκυροδέματος της κεκλιμένης οροφής επαναφέρει την αρχιτεκτονική μοντερνιστική λάμψη. Τα ραδινά φωτιστικά ενισχύουν τη γεωμετρία της επιμήκους τομής, ενώ το δάπεδο επενδύεται με ξύλο ιρόκο σε φυσική απόχρωση, ακολουθώντας την τονικότητα της εμφανούς πλινθοδομής του Δεσποτόπουλου. Η ρυθμική επανάληψη ξύλινων γκρι πανέλων σε απόσταση από τον τοίχο, με μικρές τρίγωνες προσθήκες που διασπούν την ορθοκανονική συμμετρία, δημιουργούν ένα χωρικό ρατιοναλιστικό ανάγλυφο που περιγράφεται μοναδικά μέσω του κρυφού φωτισμού.
Η σύνθεση
Αξίζει να σημειωθεί ότι τον Οκτώβριο το Ωδείο Αθηνών, το μοναδικό υλοποιημένο κτίριο του διαγωνισμού του 1959 για το Πνευματικό Κέντρο Αθηνών, χαρακτηρίστηκε μνημείο από το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων. «Το Ωδείο Αθηνών αποτελεί θραύσμα ενός κρυστάλλινου οράματος, του φαντασιακού κρυστάλλου “Πνευματικό Κέντρο Αθηνών” – της σύνθεσης που ο Ιωάννης Δεσποτόπουλος επεξεργαζόταν επί 16 χρόνια. Κρύσταλλος επίσης, η κατά το δυνατόν αποκατεστημένη αίθουσα συναυλιών αποτελεί ένα ακόμη μικρότερο μέρος αυτού», λέει ο Τηλέμαχος Ανδριανόπουλος. «Eνας κρύσταλλος, όσο μικρός, παραμένει εκτυφλωτικός».
Δείτε το Πρόγραμμα εκδηλώσεων των εγκαινίων της αίθουσας «Άρης Γαρουφαλής»
12/12: Συναυλία με την ορχήστρα εγχόρδων Academica Αθηνών.
14/12: Συναυλία με το συγκρότημα Ex Silentio.
22/12: Ρεσιτάλ τραγουδιού στη μνήμη της Μαρίας Κάλλας.
Παράλληλα με τις μουσικές εκδηλώσεις, στη νέα πτέρυγα Αλίκη Βατικιώτη θα λειτουργεί έκθεση με θέμα «Η Μαρία Κάλλας στο Ωδείο Αθηνών». Εγκαίνια: 12 Δεκεμβρίου.