Μια σειρά μουσικοπαιδαγωγικών βίντεο για μικρά και μεγάλα παιδιά από τη Γιώτα Τηγανούρια
Δυο λόγια…
Πριν 20 χρόνια όταν ξεκίνησα ως μουσικοπαιδαγωγός, τη διδακτική μου πορεία στο σχολείο και σε διάφορα ωδεία, είχα πολλά ερωτηματικά για το τι θα διδάξω, μέχρι που θα φτάσω σε κάθε τάξη, ποιους στόχους θα βάλω, πώς αυτοί θα υλοποιηθούν κ.λ.π. Εκείνο τον καιρό γνώρισα τη φίλη και συνάδερφο Φανή Μώραλη, με την οποία είχαμε κοινές αναζητήσεις συζητούσαμε τα παραπάνω, δίναμε λύσεις, προτείναμε ιδέες, που τις εφαρμόζαμε σε μαθητές μας και στους χώρους που διδάσκαμε. Βασικοί παράγοντες για να γίνει η επιλογή των διδακτικών και μουσικοπαιδαγωγικών μας στόχων, καθώς και του συγκεκριμένου μουσικού υλικού, στάθηκαν η μουσική μας παιδεία και φυσικά τα βιώματά μας.
Η Φανή από τον χώρο του ωδείου με ιδιαίτερα σημαντικό το ξεκίνημά της στο πρωτοεμφανιζόμενο τότε τμήμα μουσικής προπαιδεία του ωδείου «Μουσικού Κολέγιου» της Θεσσαλονίκης, εγώ ερχόμενη από τη Σαμοθράκη και μέσα από μια μουσική οικογένεια που με έφερε σε επαφή με την παραδοσιακή μουσική του τόπου, συναντηθήκαμε τελικά τόσο στον ωδειακό όσο και στον πανεπιστημιακό χώρο. Στο ωδείο η Φανή τελείωσε σπουδές στο πιάνο (τάξη Φ. Φιλίπποβα) και των ανώτερων θεωρητικών (τάξη Δ. Παπαγεωργίου). Εγώ σπούδασα πιάνο με τη Δόμνα Ευνουχίδου, κλαδικά κρουστά με τον Α. Βασιλειάδη, ανώτερα θεωρητικά με τον Κ. Σιέμπη στο Κρατικό Ωδείο της Θεσσαλονίκης, ενώ παράλληλα ξεκινούσα την έρευνα για τη διδακτορική μου διατριβή. Αυτές οι σπουδές μας βοήθησαν να βιώσουμε τη σχέση διδασκαλίας – μάθησης, μουσικής πράξης πιο σφαιρικά και να συνειδητοποιήσουμε πως μπορεί να συνδεθεί η παιδαγωγική με την τέχνη.
Κατά τη διάρκεια της φοίτησης μας στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών του ΑΠΘ κάποια μαθήματα μεταξύ άλλων, έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην πορεία μας. Έτσι μέσα από το μάθημα της ελληνικής δημοτικής μουσικής και της εθνομουσικολογίας με τον Γιάννη Καιμάκη μας δόθηκε η ευκαιρία να γνωρίσουμε καλύτερα τη μουσική μας παράδοση. Η ομάδα ”μουσικό πολύτροπο” που λειτούργησε ως εργαστήρι των μαθημάτων, μας έδωσε την ευκαιρία να βιώσουμε ένα μέρος του πλούτου των παραδοσιακών μας τραγουδιών και να συνειδητοποιήσουμε τη σχέση του όχι μόνο με το παρελθόν, αλλά με το παρόν και το μέλλον. Ένα άλλο μάθημα που μας βοήθησε ιδιαίτερα στο θεωρητικό τομέα ήταν αυτό του solfeze με την Εριφύλη Δαμιανού. Εκεί εκτός από τις γνώσεις και την προσωπική μας εξέλιξη είδαμε έναν πολύ αποτελεσματικό τρόπο οργάνωσης και διδασκαλίας του συγκεκριμένου μαθήματος.
Γιώτα Τηγανούρια
Αποτέλεσμα αυτής της δημιουργικής μας σχέσης με τη Φανή, ήταν αρχικά το 2004, τα δύο βιβλία 1ο και 2ο τεύχος του ‘‘Σολ- μι Ντο -λα διαβάζω, γράφω, ακούω , τραγουδώ: οι βάσεις της θεωρίας του σολφέζ και του ντικτέ μέσα από 100 ελληνικά παραδοσιακά τραγούδια” από τις εκδόσεις Φίλιππος Νάκας. Το 2011 και το 2019 ακολούθησε η έκδοση μιας νέας σειράς βιβλίων με τίτλο: ”Μέσα από το τραγούδι, μαθαίνω μουσική γραφή και ανάγνωση” από τις εκδόσεις Νεφέλη. Το 2014 ακολούθησε μια προσωπική έκδοση με ακόμη δύο βιβλία. Ένα βιβλίο σολφέζ με τίτλο: ”447 ασκήσεις χτίζουν το μουσικό αλφάβητο” και ένα βιβλίο για παιδική χορωδία, άμεσα συνδεδεμένο με το πρώτο τα: ”35 δίφωνα κομμάτια για παιδική χορωδία βασισμένα σε ελληνικά παιδικά τραγούδια” από τις εκδόσεις Φυλάτος. Η πρώτη σειρά βιβλίων γράφτηκε απευθυνόμενη σε παιδιά τρίτης δημοτικού και άνω, δεδομένο ότι το 2004 η μουσική στο δημόσιο σχολείο δε γινόταν σε μικρότερες τάξεις. Η δεύτερη σειρά γράφτηκε απευθυνόμενη σε μικρότερες ηλικίες σε παιδιά προσχολικής αγωγής και κυρίως σε α΄ και β δημοτικού για το πρώτο τεύχος, και γ΄ και δ΄ για το 2ο τεύχος. Και οι δυο σειρές έχουν κοινά χαρακτηριστικά την οργάνωση του υλικού, ξεκινώντας από το μηδέν, τη φωνή ως βασικό μουσικό όργανο, τη σύνδεση γραφής, ανάγνωσης, ακοής και τραγουδιού, την άμεση σύνδεση θεωρίας- πράξης. Η πρώτη σειρά αναδεικνύει και αναλύει το τροπικό σύστημα των παραδοσιακών μας τραγουδιών ενώ η δεύτερη εισάγει και το ευρωπαϊκό σύστημα των μειζόνων και ελασσόνων κλιμάκων, με το αντίστοιχο μουσικό υλικό.
Οι παραπάνω σειρές βιβλίων παρουσιάζουν συμπυκνωμένη τη μουσική γνώση ως καταστάλαγμα των σπουδών μας, των δασκάλων μας, των προσωπικών μας αναζητήσεων, αλλά και της γνωριμίας μας με το σύστημα Kodaly, μετά από παρακολούθηση των καλοκαιρινών σεμιναρίων στο ινστιτούτο Kodaly της Ουγγαρίας. Εκεί συνειδητοποιήσαμε ότι το υψηλό μουσικό επίπεδο που αναδεικνύει και τη μουσική παράδοση της χώρας στηρίζεται στη συστηματική οργάνωση της εκπαίδευσης. Χωρίς να θέλουμε να μιμηθούμε αυτό ή οποιοδήποτε άλλο σύστημα, αλλά να διδαχθούμε από αυτά πιστεύουμε ότι η πλούσια μουσική παράδοσή μας, που μένει ανεκμετάλλευτη στα μουσικά αρχεία και τα ράφια τω βιβλιοθηκών και το εύφορο έδαφος στο σχολείο, αλλά και στο ωδείο αξίζει να συνδυαστούν σε μια πιο συστηματική μουσική εκπαίδευση. Μια εκπαίδευση με σχεδιασμό, οργάνωση, στόχους. Μια εκπαίδευση με όραμα που θα εξελίξει και θα αναβαθμίσει τη Μουσική Παιδεία στη Χώρα μας και μαζί την Κοινωνίας και τους Ανθρώπους της..!
1ο Μάθημα: Ρυθμικές αξίες τέταρτο(τα) και όγδοα(τι-τι)
Ένα από τα πρώτα μαθήματα για παιδιά που κάνουν το ξεκίνημά τους στη μουσική εκπαίδευση, είναι αυτό των ρυθμικών αξιών του τέταρτου και των δύο ογδόων. Τα παιδιά μέσω της μίμησης μαθαίνουν να ακούν ρυθμικές φράσεις με τέταρτα και όγδοα, να τις αναγνωρίζουν βλέποντάς τες γραμμένες, να τις παίζουν με παλαμάκια ή κάποιο κρουστό όργανο, προφέροντας τον ρυθμό με το στόμα είτε δυνατά είτε εσωτερικά (από μέσα τους). Ξεκινάνε επίσης με τη μουσική γραφή, αφού τους εξηγήσουμε και κατανοήσουν βήμα -βήμα πώς γράφονται τα τέταρτα και τα όγδοα.
Μέσα από την παρακάτω σειρά μουσικοπαιδαγωγικών βίντεο για παιδιά παρακολουθούμε μια πρόταση της Γιώτας Τηγανούρια με θέμα τη σταδιακή εκμάθηση της μουσικής γραφής και ανάγνωσης, μέσα από το τραγούδι και με βασικό μας όργανο τη φωνή.
2ο Μάθημα: Το πεντάγραμμο
Η γνώση του πενταγράμμου μεταφέρετε πολύ νωρίς, στο ξεκίνημα της μουσικής εκπαίδευσης, δεδομένου ότι το πεντάγραμμο αποτελεί τον χώρο πάνω στον οποίο γράφουμε όλα τα σύμβολα του μουσικού μας αλφάβητου: νότες, παύσεις, κλειδιά, μέτρα κλπ. Είναι σημαντικό να εξηγήσουμε στα μικρά παιδιά κυρίως, με λεπτομέρεια και με μια σειρά ερωτήσεων με τη μορφή παιχνιδιού, γιατί το πεντάγραμμο είναι σχεδιασμένο έτσι και πώς λειτουργεί σε σχέση με τις νότες και το τονικό ύψος. Στο πλαίσιο μιας σχολικής τάξης π.χ. α δημοτικού μπορεί μόνο του το μάθημα του πενταγράμμου να διαρκέσει μία ολόκληρη διδακτική ώρα των 45 λεπτών.
3ο Μάθημα: “Αλαλί” με Σολ & Μι
Το διάστημα τρίτης μικρής με σολ-μι, αποτελεί ένα από τα πρώτα μελωδικά διαστήματα που εισάγουμε προκειμένου να χτίσουμε σταδιακά τη γνώση της μελωδικής έκτασης στα παιδιά. Η επιλογή αυτού του συγκεκριμένου διαστήματος δεν είναι τυχαία, αφού τα περισσότερα παιδικά τραγούδια σε όλον τον κόσμο κινούνται στο διάστημα της 3ης μικρής. Άρα πρόκειται για ένα πιο “οικείο” διάστημα στα παιδιά. Έχοντας τη γνώση των ρυθμικών αξιών και του πενταγράμμου, από τα δύο προηγούμενα μαθήματα, τα παιδιά μπορούν τώρα εύκολα να διακρίνουν τις θέσεις του σολ και του μι πάνω στο πεντάγραμμο, να γράψουν τις νότες και να τις διαβάσουν, εφόσον πρώτα έχουν μάθει να τις τραγουδάνε μέσω της μίμησης. Η καινούργια γνώση αποκρυσταλώνεται μέσα από το τραγούδι “Αλαλί” που κινείται πάνω στο δίχορδο σολ-μι.
4ο Μάθημα:”Βρέχει – βρέχει” μι σολ λα
Ένας γενικός κανόνας στη μετάδοση της μουσικής γνώσης είναι η σταδιακή εισαγωγή νέων στοιχείων (νότες, ρυθμικές αξίες, μέτρα κλπ), ώστε να συμβάλουμε στην εμπέδωση αυτών. Κάθε φορά όλη η νέα γνώση είναι σημαντικό να αποκρυσταλλώνεται μέσα από ένα καινούργιο τραγούδι. Μετά την εισαγωγή του σολ -μι σειρά έχει η νότα λα. Έτσι δουλεύουμε πάνω στο τρίχορδο λα σολ μι, το βιώνουμε προφορικά σαν άκουσμα, το τραγουδάμε μέσω της μίμησης και έπειτα μαθαίνουμε να το γράφουμε, να το διαβάζουμε, να το ακούμε και να το αναγνωρίζουμε μεταξύ άλλων. Στο τέλος συνειδητοποιούμε ότι έχουμε τραγουδήσει πολλά παιδικά τραγούδια που κινούνται πάνω σ’ αυτό. Περνά -περνά η μέλισσα, Γύρω γύρω όλοι, Η μικρή Ελένη, κλπ.
5ο Μάθημα “Παγωνάκι” με σολ μι ρε
Μέσα από την παρακάτω σειρά μουσικοπαιδαγωγικών βίντεο για παιδιά παρακολουθούμε μια πρόταση της Γιώτας Τηγανούρια με θέμα τη σταδιακή εκμάθηση της μουσικής γραφής και ανάγνωσης, μέσα από το τραγούδι και με βασικό μας όργανο τη φωνή, βασισμένη στις εξής σειρές βιβλίων: ‘Σολ- μι Ντο -λα διαβάζω, γράφω, ακούω , τραγουδώ: οι βάσεις της θεωρίας του σολφέζ και του ντικτέ μέσα από 100 ελληνικά παραδοσιακά τραγούδια” από τις εκδόσεις Φίλιππος Νάκας. & ”Μέσα από το τραγούδι, μαθαίνω μουσική γραφή και ανάγνωση” από τις εκδόσεις Νεφέλη.