Όμως, πώς άρχισε όλο αυτό; Πότε πρωτοεμφανίστηκε η όπερα στην Ελλάδα, πού και από ποιους; Σε ποιους απευθυνόταν τότε και τώρα; Έχει αλλάξει η σχέση με το κοινό της με τα χρόνια; Πότε ιδρύθηκε η Λυρική Σκηνή και πού στεγάστηκε κατά καιρούς; Ποια τα εμβληματικά της έργα και ποιος ο ρόλος των Ελλήνων συνθετών και της ελληνικής γλώσσας; Τι είναι το Ηρώδειο για τη Λυρική; Ποιος ο ρόλος της χορωδίας; Ποιο το πέρασμα της Κάλλας από την Εθνική Λυρική Σκηνή και πώς οργανώθηκε η παρουσία της στην Επίδαυρο; Ποια η ιστορία της οπερέτας και ποια του μπαλέτου της Λυρικής; Ποια η άγνωστη ιστορία πριν τη μετεγκατάστασή της;

Το ντοκιμαντέρ «Εθνική Λυρική Σκηνή, η ιστορία της όπερας στην Ελλάδα», μια συμπαραγωγή του ελculture και της Cosmote TV σε συνεργασία με τη Λυρική Σκηνή και σε σκηνοθεσία Κωστή Αυγέρη, είναι μια ιστορική μαρτυρία αλλά και ταυτόχρονα μια προσωπική εξομολόγηση πολύ σημαντικών συντελεστών απ’ όλο το φάσμα της οπερατικής τέχνης: Ερμηνευτές, καλλιτεχνικοί διευθυντές, αρχιμουσικοί και μουσικοί, χορωδοί, χορευτές και χορεύτριες, σκηνοθέτες και σκηνογράφοι, διευθυντές σκηνής, συνθέτες, μουσικολόγοι, ερευνητές μας επιτρέπουν μια ματιά στα άδυτα της λυρικής, στα παρασκήνια, στις πρόβες, στην προετοιμασία πριν σηκωθεί η αυλαία.

Ο Γιάννης Μπαστιάς μιλά για την ίδρυση της Λυρικής από τον πατέρα του, το 1939

Μέσα από πλούσιο και σπάνιο οπτικοακουστικό αρχειακό υλικό και άμεσες μαρτυρίες, όπως αυτή του Γιάννη Μπαστιά, γιου του Κωστή Μπαστιά, στον οποίο ανατέθηκε η ίδρυση της Εθνικής Λυρικής Σκηνής το 1939, παρακολουθούμε την πορεία της από τον 19ο αιώνα μέχρι σήμερα. Σήμερα, που η Λυρική πια έχει τη στέγη της, κάνει διεθνούς κύρους παραγωγές αλλά και αναθέσεις σε νέους Έλληνες συνθέτες, είναι εξωστρεφής, σχεδιάζει εκπαιδευτικά προγράμματα, βρίσκεται σε χώρους υγείας και πρόνοιας, κοντά σε κάθε ηλικία.

Όπως άλλωστε λέει ο καλλιτεχνικός της διευθυντής, Γιώργος Κουμεντάκης: «Μ’ ενδιαφέρει να έρχονται νέοι αλλά και ηλικιωμένοι. Να απευθυνθούμε στον καλό μέσο όρο που αντιμετωπίζει την τέχνη σαν στοιχείο της ζωής του. Αυτό είναι το δημιουργικό κοινό που θέλουμε να κατακτήσουμε και που θέλει να κάνει ένα αντίστοιχο ταξίδι προς το μέλλον».

Ο Αλέξανδρος Ευκλείδης, καλλιτεχνικός διευθυντής της Εναλλακτικής Σκηνής, λέει από πλευράς του: «Η όπερα είναι ακριβή τέχνη και στην Ελλάδα γίνονται θαύματα με πολύ μικρότερο budget σε σχέση με το εξωτερικό», ενώ μιλώντας για την οπερέτα, που όπως λέει απευθύνεται σε ένα ευρύ κοινωνικό φάσμα, επισημαίνει ότι θα γίνουν παραγγελίες σε σύγχρονους Έλληνες συνθέτες.«Αισθάνομαι ότι η μουσική είναι το πραγματικό στήριγμά μου στη ζωή, χωρίς αυτήν ασφυκτιώ», συνεχίζει ο Γ. Κουμεντάκης. «Θα ήθελα πάρα πολύ αυτή την αγάπη και το πάθος για τη μουσική να το μεταφέρω εντός των τειχών της ΕΛΣ».

Ο καλλιτεχνικός της διευθυντής της ΕΛΣ, Γιώργος Κουμεντάκης

Παρακολουθούμε την προετοιμασία της παράστασης «Ρέα» του Σαμάρα, την παράσταση που άνοιξε το θέατρο Ολύμπια και που έκλεισε συμβολικά τον κύκλο του, 73 χρόνια μετά, τον Μάιο 2017, αλλά και σε αποκλειστικότητα βλέπουμε την προετοιμασία για το ανέβασμα παραστάσεων στην υψηλών προδιαγραφών σκηνή του νέου θεάτρου.

Μεταξύ των ομιλητών στο ντοκιμαντέρ, η πρώτη χορεύτρια της Λυρικής, Κατερίνα Δήμα, που άφησε εποχή ως Ζιζέλ, θυμάται πώς ξεκίνησε, τα μεγάλα ονόματα του μπαλέτου, όπως η Σάσα Ντάριο και ο Λεωνίδας Ντεπιάν, αλλά και τα ανερχόμενα αστέρια που γνώρισε και σχολιάζει επίσης, «Ο χορός και η ζωή μου ήταν ένα. Κι όταν φεύγεις από το θέατρο: Η ζωή! Ενός θεάτρου, της Λυρικής Σκηνής!».

«Ρέα», Εθνική Λυρική Σκηνή

Από τους πιο σημαντικούς αρχιμουσικούς και πρώην καλλιτεχνικός διευθυντής της Λυρικής, ο Λουκάς Καρυτινός, μιλά για τις μαγικές στιγμές: «Το ανέβασμα μιας όπερας είναι ένας μηχανισμός τόσο πολυπληθής, που σχεδόν ποτέ δεν είναι τέλεια μια παράσταση. Κάτι στραβό θα γίνει κάπου 100%. Εμείς λοιπόν προσπαθούμε στη ζωή μας να συλλέξουμε τις μαγικές στιγμές από όπερες και είμαστε ευχαριστημένοι αναπολώντας τις!…». Παράλληλα εξηγεί τη σπουδαιότητα του Ηρωδείου στο ανέβασμα μεγάλων παραστάσεων της Λυρικής, αλλά και τις δυνατότητες που πρόσφερε το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών στη φιλοξενία παραγωγών υψηλών προδιαγραφών.

Ο τενόρος Βαγγέλης Χατζησίμος σχολιάζει για τους τραγουδιστές όπερας: «Η δουλειά ενός τραγουδιστή όπερας είναι υψηλής εξειδίκευσης. Απαιτεί πολλά χρόνια μελέτης και πάρα πολλές παράπλευρες γνώσεις για τον πολιτισμό και την τέχνη. Όσα περισσότερα μπορεί ο τραγουδιστής να βάλει στις βαλίτσες του, τόσο πιο καλός μπορεί να είναι. Δεν γίνεται κανείς τραγουδιστής λόγω επαγγελματικού προσανατολισμού και για το κέρδος, αλλά γιατί δεν μπορεί να κάνει αλλιώς», ενώ ο τενόρος Γιάννης Χριστόπουλος με αφορμή την παλιότερη ερμηνεία του στο «Δαχτυλίδι της Μάνας», επισημαίνει ότι «Η όπερα για να ‘χει μέλλον στην Ελλάδα πρέπει να υπάρχει σαν μορφή τέχνης ζωντανή, που εξελίσσεται». «Ιερά τέρατα» της όπερας, όπως η Μαρίνα Κρίλοβιτς ή ο Δημήτρης Πλατανιάς μοιράζονται μαζί μας τις ιστορίες τους.

Στο θαυμαστό εργαστήρι του σκηνογράφου, ο σκηνοθέτης και σκηνογράφος Νίκος Πετρόπουλος μας διηγείται για τη συναρμολόγηση των σκηνικών στη σκηνή, για τα σκηνικά του Τζόρτζιο ντε Κίρικο για τον «Ορφέα και Ευρυδίκη», ενώ σχολιάζει «Με arte povera όπερα δεν γίνεται!».

Κική Μορφονιού

Η μεγάλη μεσόφωνος Κική Μορφονιού θυμάται παραστάσεις – ορόσημα της Λυρικής, αλλά και τη συνεργασία της στη σκηνή με τη Μαρία Κάλλας «Η Μαρία Κάλλας έφερε τα πάνω κάτω στην όπερα», λέει. «Ήταν μια ιέρεια της τέχνης και συνάμα μεγάλη τραγωδός».

Οι συνθέτες Γιώργος Κουρουπός και Νίκος Κυπουργός μιλούν μεταξύ άλλων και για την «παιδική» όπερα. Ο μεν Κουρουπός μιλώντας για τους «Δραπέτες της σκακιέρας» σε λιμπρέτο Ευγένιου Τριβιζά λέει χαρακτηριστικά «Το διάλεξα γιατί ήταν κατ’ επίφαση παιδικό, με κατ’ επίφαση διλήμματα κι ερωτήματα πέρα απ’ τη φαντασία ενός παιδιού. Π.χ. αν υπάρχει απόλυτη αγάπη ή ελευθερία κι αν οφείλει κανείς να το προσπαθήσει κι ας φάει τα μούτρα του. Τα μηνύματα περνάνε έμμεσα και κάτι μένει στο παιδί σαν διαίσθηση». Ο δε Κυπουργός, με αφορμή το έργο του «Προσοχή ο πρίγκηπας λερώνει» – όπερα (και) για παιδιά, σχολιάζει, «Το παιδικό κοινό είναι δύσκολο και σημαντικό, γιατί είναι το πιο ειλικρινές. Δεν θα σε κολακέψει, δεν θα υποκριθεί. Αν το κερδίσεις, αυτό είναι το πιο τιμητικό. Η όπερα για παιδιά είναι μια κατασκευή της μουσικής βιομηχανίας του 21ου αιώνα, γιατί τα παιδιά είναι ιδανικά για εκμετάλλευση. Τα στενά όρια είναι κατασκευασμένα. Εγώ αρνούμαι να προαποφασίζω πού απευθύνομαι. Το κοινό είναι αυτό που αποφασίζει».

Γιώργος Κουρουπός

Νίκος Κυπουργός

Ο πρώην πρόεδρος της ΕΛΣ Οδυσσέας Κυριακόπουλος θυμάται τις πρώτες συζητήσεις στο γραφείο του για την εγκατάσταση στο ΚΠΙΣΝ, ενώ ο Πρόεδρος του Δ.Σ. του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, Ανδρέας Δρακόπουλος, μιλά για το έργο ως ελπίδα για το μέλλον, ως ανάγκη ακόμα και εν μέσω κρίσης ή ειδικά λόγω αυτής.

Βλέποντας το ντοκιμαντέρ αναλογίζεται κανείς πόσο η Λυρική είναι ένας κόσμος ολόκληρος, ένα πολύβουο μελίσσι: Πόσοι άνθρωποι εκφράστηκαν, έμαθαν, ενέπνευσαν, έκαναν τον κόσμο να κλαίει από συγκίνηση, μεγάλωσαν και δίδαξαν με τη σειρά τους, πόσοι μαθητές έγιναν μαγιά και συνεχίζουν το έργο τους, ένα έργο μεγάλο και όχι πάντα στρωμένο με ρόδα, πόσοι συντελεστές δουλεύουν για να βγει ένα ωραίο αποτέλεσμα, πόσοι θεατές έμειναν πιστοί στη Λυρική και πολλαπλασιάστηκαν, για να έχουμε σήμερα μια Εθνική Λυρική Σκηνή που ανοίγει τα φτερά της στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό, που μας μαθαίνει και τη μαθαίνουμε.

Το ντοκιμαντέρ «Εθνική Λυρική Σκηνή, η ιστορία της όπερας στην Ελλάδα», μια συμπαραγωγή του ελculture και της Cosmote TV σε συνεργασία με τη Λυρική Σκηνή και σε σκηνοθεσία Κωστή Αυγέρη, θα ταξιδέψει προσεχώς σε φεστιβάλ και αίθουσες. Η τηλεοπτική σειρά προβάλλεται κατ’ αποκλειστικότητα στο κανάλι Cosmote History της Cosmote TV.

Πηγή