«Η μουσική είναι η γλώσσα της ψυχής» είχε πει ο Πλάτωνας, και πραγματικά είναι μια οικουμενική γλώσσα που μπορούν να τη μιλήσουν όλοι οι άνθρωποι, μικροί και μεγάλοι, ανεξάρτητα από την κοινωνική τάξη, το μορφωτικό επίπεδο, τη θρησκεία, την καταγωγή.

Οι σημαντικότερες στιγμές της ζωής μας, οι ευχάριστες και οι δυσάρεστες, είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με τη μουσική, και δεν θα μπορούσε να γίνει αλλιώς, αφού όλα γύρω μας εκπέμπουν ήχους, μουσική, ακόμη και η φωνή μας, ο τρόπος με τον οποίο προφέρουμε τις λέξεις έχει μουσικότητα.

Για τα πολλαπλά οφέλη της μουσικής στον συναισθηματικό κόσμο ιδιαίτερα των παιδιών, για τον τρόπο με τον οποίο το μάθημα της μουσικής, αλλά και οι τέχνες γενικότερα, μπορούν να αποτελέσουν ένα δυνατό εργαλείο διαπαιδαγώγησης, εκμάθησης αλλά και ανίχνευσης δεξιοτήτων και ταλέντων στα παιδιά, καθώς και για τις έρευνες που αποδεικνύουν ότι τα παιδιά που έχουν μουσική παιδεία μαθαίνουν ευκολότερα στο σχολείο, μίλησε στην εκπομπή του Πρώτου Προγράμματος της Ελληνικής Ραδιοφωνίας «Κάτι που μας αφορά»  και στην ιστοσελίδα της ΕΡΤ www.ert.gr ο μουσικός παιδαγωγός και συγγραφέας Παναγιώτης Τσιρίδης.

–κ. Τσιρίδη, ας ξεκινήσουμε από τα… βασικά. Εξηγήστε μας γιατί είναι τόσο σημαντική η μουσική για τα παιδιά. Τι μπορούν να επιτύχουν μέσα από αυτήν;

Μπορούμε να θυμηθούμε τη σημασία που είχε η μουσική παιδεία στην αρχαία Ελλάδα, όπου ήταν ένα από τα βασικά μαθήματα μαζί με τη γλώσσα και τα μαθηματικά. Η γλώσσα και η μουσική, μάλιστα, ήταν άρρηκτα συνδεδεμένες μεταξύ τους και λόγω της προσωδιακής δομής της αρχαίας ελληνικής γλώσσας.

Για τη σημασία της μουσικής στον σύγχρονο κόσμο, εκτός βέβαια από τους ίδιους τους μουσικούς, έχουν μιλήσει και γράψει τόσο οι ψυχαναλυτές όσο και οι νευροεπιστήμονες. Γνωστοί ψυχαναλυτές, όπως η Γαλλίδα Φρανζουάζ Ντολτό ή ο Βρετανός Ντόναλντ Γουίνικοτ, αναφέρουν συχνά τον ρόλο της μουσικής και της τέχνης γενικότερα στην οργάνωση της ψυχικής δομής ενός ατόμου. Ο Γουίνικοτ, μάλιστα, εστιάζει και στον τρόπο λέγοντας πως είναι σημαντικότερο να βρεθούν τα μικρά παιδιά μπροστά στη μουσική δημιουργία με απλά ηχητικά μέσα όπως αυτοσχέδια όργανα και παιχνίδια, παρά να τα υποχρεώνουμε σε ακροάσεις κλασικού ρεπερτορίου.

Από την άλλη, οι νευροφυσιολόγοι έχουν κάνει πολλές έρευνες σε διάφορες ηλικίες, τόσο παιδιών όσο και εφήβων και νέων, αποδεικνύοντας πως η μουσική παιδεία συμβάλλει στην ανάπτυξη της νοημοσύνης και στις κοινωνικές δεξιότητες των ανθρώπων.

Συνοψίζοντας, λοιπόν, η μουσική είναι σημαντική για την ανάπτυξη ενός παιδιού γιατί ανοίγει δρόμους έκφρασης μέσα από την οργάνωση των ήχων αναπτύσσοντας έτσι τις ψυχικές και νοητικές του λειτουργίες, ενώ συμβάλλει στη δημιουργική του συνάντηση με τους άλλους.

-Στα σχολεία μας σήμερα, η μουσική ως μάθημα έχει τη θέση που πρέπει, τη θέση που της αξίζει;

Το θεσμικό πλαίσιο εξασφαλίζει σε μεγάλο βαθμό μια ικανή θέση για τη μουσική παιδεία και ειδικά στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Παρ’ όλα αυτά, όμως, νομίζω πως η μουσική δεν έχει τη θέση που θα έπρεπε. Αυτό οφείλεται είτε στην αδυναμία του συστήματος να καλύψει τις θέσεις των καθηγητών μουσικής που απαιτούνται για όλη τη χώρα είτε, αρκετά συχνά, στην αδυναμία των ίδιων των δασκάλων μουσικής να κάνουν το μάθημα της μουσικής ένα εργαλείο προσωπικής έκφρασης, ανάπτυξης της προσωπικότητας και δημιουργικής συνάντησης με τον άλλον.

-Στις μέρες μας τα παιδιά δεν έχουν ελεύθερο χρόνο. Είναι φορτωμένα με πολλά μαθήματα και εξωσχολικές υποχρεώσεις, που συνήθως αφορούν πάλι το καθαρά γνωστικό αντικείμενο (π.χ. ξένες γλώσσες).  Πώς θα εκπαιδεύσουμε τους γονείς, ώστε να κατανοήσουν την αξία της μουσικής εκπαίδευσης;

Πράγματι, στην ελληνική κοινωνία το μάθημα της μουσικής και ειδικότερα μια περισσότερο στενή ενασχόληση, όπως είναι η σπουδή ενός μουσικού οργάνου στο ωδείο, φαντάζει σαν μια περιττή πολυτέλεια. Μπορούμε να σκεφτούμε δύο βασικούς λόγους γι’ αυτό: Ο πρώτος είναι οι οικονομικές δυσκολίες. Κάθε οικογένεια θα πρέπει να υπολογίζει τα έξοδα του φροντιστηρίου αγγλικών, ίσως και μιας δεύτερης ξένης γλώσσας, μαζί με εκείνα ενός αθλητικού συλλόγου που γυμνάζεται ένα παιδί. Το αποτέλεσμα είναι πως δύσκολα περισσεύουν χρήματα, αλλά και ελεύθερος χρόνος για να στείλουν το παιδί τους και σε ένα ωδείο.

Ο δεύτερος λόγος είναι ο τρόπος που αξιολογούμε, ως κοινωνία, τη μουσική εκπαίδευση. Ο τρόπος που την ιεραρχούμε, δηλαδή, ως ανάγκη για την πνευματική ανάπτυξη ενός παιδιού. Δυστυχώς, σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες, το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού θεωρεί τη μουσική παιδεία περιττή πολυτέλεια.

Για να ανατραπεί αυτή η στερεότυπη αντίληψη, απαιτείται ενημέρωση και παιδεία προς τους ίδιους τους γονείς. Αισθάνομαι, όμως, πως οι σημερινοί γονείς εκτιμούν αρκετά περισσότερο μια μουσική παιδεία για το παιδί τους σε σχέση με τη δική μου γενιά, που πλησιάζει τα πενήντα. Αν το επέτρεπαν οι οικονομικές συνθήκες, πιστεύω πως θα είχαμε περισσότερα παιδιά να μαθαίνουν μουσικά όργανα στα ωδεία.

– Υπάρχουν εκπαιδευτικά προγράμματα στα σχολεία που να αξιοποιούν τη μουσική, το θέατρο, τον χορό, τα εικαστικά, τις τέχνες γενικότερα, ώστε να γίνουν εργαλεία μάθησης;

Από το υπουργείο Παιδείας έχει δοθεί εδώ και αρκετά χρόνια μια τέτοια κατεύθυνση, οι τέχνες δηλαδή να λειτουργούν και ως εργαλείο ανάπτυξηςτης γλώσσας αλλά και ανάπτυξης κοινωνικών δεξιοτήτων. Σε σχέση με το τελευταίο, αρκεί να αναφέρουμε τις περσινές έρευνες για τον σχολικό εκφοβισμό, όπου τα μουσικά και τα καλλιτεχνικά σχολεία φαίνεται να έχουν ελάχιστα έως κανένα περιστατικό σχολικού εκφοβισμού.

Το σχολικό πλαίσιο, τώρα, για να λειτουργήσει η τέχνη σαν εργαλείο μάθησης δίνεται για τα δημοτικά σχολεία μέσα από την ευέλικτη ζώνη και για τα γυμνάσια μέσα από τα σχέδια εργασίας. Και στις δύο αυτές περιπτώσεις, ο εκπαιδευτικός διαμορφώνει μαζί με τους μαθητές το πλαίσιο του μαθήματος με περιεχόμενο που αφορά τα ίδια τα παιδιά και με εργαλεία τις τέχνες, την έρευνα και την ομαδική δημιουργία.

Δείτε στο βίντεο Εργασία μαθητών της ΣΤ’ Τάξης στο πλαίσιο της ευέλικτης ζώνης με θέμα «Δομή σεναρίου και τεχνικές κινούμενης εικόνας».
14ο Δημοτικό Σχολείο Χαλανδρίου 2014-2015

Για κάθε ταινία, μια ομάδα μαθητών φτιάχνει το σενάριο και κάνει τις φωτογραφίσεις εκτός σχολείου ενώ το μοντάζ γίνεται από όλη την τάξη στο σχολείο.

-Πότε είναι κατάλληλη ηλικία για να μάθει ένα παιδί κάποιο μουσικό όργανο;

Όταν το επιθυμήσει και το ζητήσει. Για να γίνει αυτό, βέβαια, θα χρειαστεί να έχει ανάλογα ερεθίσματα. Έτσι, οι εμπειρίες που θα πάρει από το σχολείο ή από τις επισκέψεις με την οικογένειά του σε διάφορες καλλιτεχνικές εκδηλώσεις θα παίξουν σημαντικό ρόλο. Η κατάλληλη ηλικία, όμως, δεν είναι ίδια για κάθε μουσικό όργανο. Σε αρκετές περιπτώσεις μπορεί να ξεκινήσει πολύ νωρίς, όπως στο βιολί για παράδειγμα, όπου υπάρχουν μέθοδοι που δέχονται παιδιά από τεσσάρων ετών.

Από την άλλη πλευρά, στην κιθάρα πολλοί δάσκαλοι υποστηρίζουν πως το παιδί θα πρέπει να είναι μεγαλύτερο από επτά ετών. Σε κάθε περίπτωση όμως, και όταν το αίτημα του παιδιού για ένα μουσικό όργανο είναι δεδομένο, μπορούν να βρεθούν λύσεις. Έτσι, ένα παιδί που θέλει να μάθει κλαρινέτο μπορεί να ξεκινήσει με φλογέρα και όταν αλλάξει τα δόντια του να συνεχίσει με το κλαρινέτο, που ήταν και ο αρχικός του στόχος.

-Σύμφωνα με έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί, τα παιδιά που έχουν μουσική παιδεία από πολύ μικρή ηλικία, μαθαίνουν ευκολότερα στο σχολείο. Το βλέπετε κι εσείς αυτό;

Πράγματι, τόσο οι νευροφυσιολόγοι όσο και οι συμπεριφοριστές ψυχολόγοι αποδεικνύουν συνεχώς με έρευνες που κάνουν πως η μουσική παιδεία συμβάλλει στην ανάπτυξη διάφορων νοητικών λειτουργιών.

Σε άλλες έρευνες έχει φανεί, επίσης, ο ευεργετικός ρόλος της μουσικής όχι μόνο στην ευφυΐα αλλά και στη γενικότερη υγεία. Ο καρδιολόγος και συνθέτης Θανάσης Δρίτσας αναφέρει στα βιβλία του αρκετές έρευνες που δείχνουν πως η μουσική μπορεί ακόμα και να μειώσει την αρτηριακή πίεση να συμβάλλει στη θεραπεία αρκετών ασθενειών, να αντιμετωπίσει καταστάσεις έντονου άγχους και πολλά ακόμη.
Εκτός όμως από αυτά τα μετρήσιμα αποτελέσματα, μπορούμε να σκεφτούμε πως όταν ένας άνθρωπος μπορεί να εκφράζεται, να επικοινωνεί και να μαθαίνει μέσα από την τέχνη, τότε έχει βρει έναν τρόπο να ελευθερώνει τις δημιουργικές του δυνάμεις και να προχωράει με μεγαλύτερη επιτυχία σε ό,τι αφορά στη δημιουργία, στη γνώση και στη ζωή.

Η μουσική παιδεία, λοιπόν, δεν αποτελεί μια περιττή πολυτέλεια, αλλά μια βασική προϋπόθεση για την προσωπική ανάπτυξη ενός ανθρώπου, αλλά και του πολιτισμού γενικότερα. Αυτό είναι κάτι που πρέπει να κρατήσουν ως σκέψη όσοι σχετίζονται με τους αρμόδιους κρατικούς φορείς, οι γονείς, αλλά και εμείς, οι δάσκαλοι της μουσικής, που πρέπει να διευρύνουμε όσο περισσότερο μπορούμε το επιστημονικό, παιδαγωγικό και καλλιτεχνικό μας πεδίο για να ανταποκριθούμε όσο καλύτερα μπορούμε στον ρόλο μας.

Ακούστε τη ραδιοφωνική συνέντευξη του Παναγιώτη Τσιρίδη στο Πρώτο Πρόγραμμα 91,6/105,8