«Είμαι τόσο στενοχωρημένος που καθυστέρησα… Ζητώ συγγνώμη. Απεχθάνομαι τους καλλιτέχνες που καθυστερούν. Αλλά το πρόγραμμά μου είναι πολύ φορτωμένο. Συγγνώμη που σας ανάγκασα να περιμένετε». Αυτά είναι τα πρώτα λόγια που ακούω να λέει ο Χάρι Μπελαφόντε ενώ απομαγνητοφωνώ τη συνέντευξη που του πήρα το 2011, στη μία και μοναδική φορά που βρέθηκα κοντά του. Ακούω μια βαριά, βραχνή, λίγο κουρασμένη αλλά ηχηρή φωνή. Θυμάμαι, κρατούσε μπαστούνι και φορούσε τραγιάσκα. Ηταν πολύ ψηλός, πολύ ταπεινός και πολύ ευγενικός, σε σημείο που ένιωθες άσχημα.

Φεβρουάριος στο Βερολίνο, στο Κινηματογραφικό Φεστιβάλ εκείνης της χρονιάς. Υπήρξα τυχερός. Τότε έκανε την παγκόσμια πρεμιέρα του το ντοκιμαντέρ «Sing your song», θέμα του οποίου είναι ο ίδιος ο Χάρι Μπελαφόντε. Παρότι η ταινία δεν είχε αγοραστεί για προβολή στην Ελλάδα, μπόρεσα – δεν θυμάμαι πώς, μάλλον παρακαλώντας – να εξασφαλίσω μια κουβέντα μαζί του. Ημασταν τρεις δημοσιογράφοι και εκείνος. Αλλά η συνέντευξη τελικά δεν δημοσιεύθηκε ποτέ ακριβώς επειδή το ντοκιμαντέρ της Σούζαν Ρόστονγκ, στο οποίο παραγωγός είναι η κόρη του Μπελαφόντε, η Τζίνα, δεν μπόρεσε να διανεμηθεί στην Ελλάδα.

Ομως η συνέντευξη έμεινε στο αρχείο μου και να που τώρα, επτά χρόνια αργότερα, μπορώ να την αξιοποιήσω: γιατί την Τρίτη 17 και την Πέμπτη 19 Απριλίου είμαι βέβαιος ότι πολύς κόσμος θα ζήσει βαθιά συγκίνηση στο Auditorium Théo Angelopoulos του Γαλλικού Ινστιτούτου Ελλάδος. Με πρωτοβουλία του World Human Forum, το Centre Culturel Hellénique (Ελληνικό Πολιτιστικό Κέντρο – Παρίσι) θα παρουσιάσει το «Sing your song» με την υποστήριξη του Γαλλικού Ινστιτούτου και της ΕΡΤ. Μάλιστα, η εκδήλωση της 17ης Απριλίου θα πραγματοποιηθεί παρουσία της φίλης του Μπελαφόντε, τραγουδίστριας και Πρέσβειρας Καλής Θελήσεως της UNICEF Νάνας Μούσχουρη. Την ημέρα αυτή θα υπάρξει απευθείας σύνδεση με τη Νέα Υόρκη ώστε οι δύο παλιοί γνώριμοι να έχουν την ευκαιρία να συνομιλήσουν μπροστά στο κοινό.

Ευκαιρία λοιπόν να θυμηθώ τι μου είχε πει τότε στο Βερολίνο – και ενώ η ταινία ήταν ακόμη «φρέσκια» – ο εξαίρετος αυτός καλλιτέχνης, ο ηθοποιός κλασικών ταινιών όπως οι «Κάρμεν Τζόουνς» του Οτο Πρέμινγκερ και «Νησί στον ήλιο» του Ρόμπερτ Ρόσεν, ο τραγουδιστής  που έκανε διάσημη τη μουσική καλύψο σε όλον τον κόσμο, αλλά και ο υπέρμαχος των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τόσο στην Αμερική όσο και παντού. Ο στενός φίλος του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ και των Τζον και Ρόμπερτ Κένεντι, ο πολέμιος της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ σε ό,τι αφορά το εμπάργκο στην Κούβα, ο σθεναρός υποστηρικτής του Φιντέλ Κάστρο. Ενας άνθρωπος που ακόμη και σήμερα, στα 91 του χρόνια, αγωνίζεται κατά της βίας και των ανισοτήτων στέλνοντας ηχηρά μηνύματα προς όλους: «Ο καθένας μας έχει τη δύναμη να τραγουδήσει τον δικό του σκοπό».

«Νιώθω πολύ καλύτερα απ’ όσο θα έπρεπε να νιώθω», τον ακούω να λέει, «γιατί συμβαίνουν τόσο πολλά στον κόσμο και με τρομερή συχνότητα. Αλλά από την άλλη πλευρά η ζωή μου είναι γεμάτη συγκινήσεις και να που σήμερα, χάρη στα θαύματα του  21ου  αιώνα, η Σουζάν μπόρεσε να συνθέσει αυτό το παζλ που λέγεται Χάρι Μπελαφόντε σε ένα ντοκιμαντέρ».

Ο Μπελαφόντε ανέκαθεν έβρισκε θερμή ενθάρρυνση και προτροπή από πολύ κόσμο στο να αρχειοθετήσει τη ζωή του, είτε σε μορφή βιβλίου είτε ταινίας. Και ανέκαθεν αντιστεκόταν. «Αρνιόμουν. Δεν μπορούσα να βρω κάτι που θα δικαιολογούσε ένα τέτοιο εγχείρημα. Το έβρισκα πολύ εγωκεντρικό, πολύ ναρκισσιστικό, κάτι που ούτως ή άλλως είναι».

Ωστόσο, υπήρξε μια σειρά γεγονότων που έφεραν τον Μπελαφόντε στο σημείο να το ξανασκεφτεί. Πρώτον και πιο άμεσο, ο θάνατος του Μάρλον Μπράντο. «Ημασταν πολύ στενοί φίλοι, περάσαμε τα νιάτα μας μαζί και όταν πέθανε δεν έχασα μόνο εγώ έναν φίλο, αλλά η Αμερική έχασε μια πολύχρωμη εικόνα. Και η τραγωδία ήταν ότι πήρε μαζί του την ιστορία του και πολλά από τα σημαντικά πράγματα – ως ακτιβιστής, ως καλλιτέχνης με κοινωνική συνείδηση. Αυτό με στενοχώρησε».

Και τότε κοίταξε γύρω του και είδε ότι υπήρχαν και άλλοι σημαντικοί άνθρωποι που είχαν πεθάνει χωρίς να αφήσουν ένα ντοκουμέντο πίσω τους. «Ενιωσα ότι ίσως να μην ήταν και τόσο αργά, για όσους καταλάβαιναν την ιστορία των συγκεκριμένων εποχών στην Αμερική, να πούμε κάποια πράγματα στα οποία θα μπορούσε να συμπεριληφθεί η φωνή όσων είχαν φύγει από τη ζωή» αναφέρει.

«Ημουν ακτιβιστής προτού να είμαι ηθοποιός» θα μου πει ο Μπελαφόντε, μια φράση που έχει επαναλάβει κατά καιρούς. «Ηξερα όλα όσα ήταν λάθος και συνέβαιναν γύρω μου ενώ σταδιοδρομούσα. Ολοι τα ξέραμε εκείνη την εποχή, αλλά υπήρχε φόβος. Κάποιοι από εμάς όμω, δεν μπορούσαμε να καθίσουμε και να ανησυχούμε για τις συνέπειες των πράξεών μας. Επρεπε να μιλήσουμε για το τι ήταν λάθος σε αυτή τη χώρα. Και αυτό το κάναμε».

Πράγματι, μαθαίνουμε στο ντοκιμαντέρ ότι η φιλία του με τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ είχε ως επίπτωση την «ανεπιθύμητη διείσδυση του FBI στη ζωή μου». Η εμμονή του διευθυντή του FBI Τζ. Εντγκαρ Χούβερ με τον Μπελαφόντε στοίχισε τον πρώτο γάμο του με τη Μαργκερίτ Μπερντ. Η εγγύτητά του με τον δρα Κινγκ είναι ακόμη πιο αξιοσημείωτη: ήταν ο Μπελαφόντε που πίεσε τον προεδρικό υποψήφιο Τζον Φ. Κένεντι (τότε γερουσιαστή) να παρέμβει υπέρ του Κινγκ όταν ο τελευταίος καταδικάστηκε για μια μικρή παραβίαση της κυκλοφορίας.

Αργότερα, η κυβέρνηση Κένεντι τον χρησιμοποίησε για να θέσει τέλος στους φόβους της για τις αναταραχές που πίστευαν ότι θα προέκυπταν τον Μάρτιο του 1963 στην Ουάσιγκτον. Ο Μπελαφόντε ήταν που έπεισε τους ανθρώπους του Kένεντι να συμμετάσχουν υπέρ του κινήματος των πολιτικών δικαιωμάτων και ήταν αυτός που «εκπαίδευσε» τον Ρόμπερτ Κένεντι επί του ιδίου θέματος.

Καθότι το υλικό που είχε στη διάθεση της η Ρόστονγκ κάλυπτε περισσότερες από 800 ώρες, είναι σχεδόν απίστευτο που η διάρκεια του «Sing your song» είναι μόλις μία ώρα και 45 λεπτά. Το ντοκιμαντέρ προσφέρει πλούσιες πληροφορίες για τον Χάρι Τζορτζ Μπελαφόντε τζούνιορ που γεννήθηκε το 1927 στο Χάρλεμ από μετανάστες γονείς, αλλά μεγάλωσε με τη μητέρα του όταν ο πατέρας του τους εγκατέλειψε. Το αρχειακό υλικό περιλαμβάνει σκηνές από εμφανίσεις του στην τηλεόραση και κλιπ από τις ταινίες του, συμπληρωμένες με αφήγηση του Μπελαφόντε αλλά και συνεντεύξεις on camera από καλλιτέχνες όπως η Ντιάνα Κάρολ, η Κορέτα Σκοτ Κινγκ, ο Τζούλιαν Μποντ και ο Σίντνεϊ Πουατιέ.

Ενας από τους καλλιτέχνες που κρατούν ιδιαίτερη θέση στην καρδιά του Μπελαφόντε είναι ο γερμανός σκηνοθέτης Οτο Πρέμινγκερ, «ένας από τους πιο σύνθετους και έξυπνους ανθρώπους που γνώρισα ποτέ στη ζωή μου» όπως είπε. Η ιδέα του Πρέμινγκερ να γυρίσει μια ερωτική ιστορία με μαύρους, την «Κάρμεν Τζόουνς», από την όπερα του Μπιζέ ήταν για την εποχή της, το 1954,  πρωτοποριακή. «Σήμερα ακούγεται απίθανο, όμως τότε όλη η Αμερική είχε ξαφνιαστεί. Γιατί δεν είχε ξαναδεί κάτι παρόμοιο στο παρελθόν. Νομίζω ότι άλλαξε το Χόλιγουντ για πάντα.»

Το «Sing your song» λέει την ιστορία του θριάμβου του Μπελαφόντε που από φτωχόπαιδο του Χάρλεμ κατάφερε να κερδίσει Emmy, Grammy και Tony και που παράλληλα αφοσιώθηκε παθιασμένα στον αγώνα για κοινωνική δικαιοσύνη. Αυτό το πάθος του προκλήθηκε από τη μητέρα του, που κάποτε του είπε ότι «δεν πρέπει ποτέ να ξυπνήσεις και να μην υπάρχει κάτι στην ατζέντα σου που θα μπορούσε να βοηθήσει στην καθοδήγηση για την υπονόμευση της αδικίας».