Ο «Λαβύρινθος», μουσική κοινότητα που ίδρυσε το 1982 και είχε αρχικά στόχο τη συλλογή, τη διάσωση και την προβολή των παραδοσιακών μουσικών οργάνων από όλον τον κόσμο, λειτουργεί μέχρι και σήμερα με διαλέξεις και σεμινάρια αλλά και ένα παγκόσμιο φεστιβάλ της ανατολικής μουσικής, με διεθνή ακτινοβολία. Εδώ συντελείται μια μέθεξη ψυχών και μεγάλων μουσικών παραδόσεων από τη βορειοδυτική Αφρική, την Ελλάδα, τα Βαλκάνια, τη Μέση Ανατολή, μέχρι τη δυτική Κίνα.

Του Ιλάν

«Ένας άνθρωπος μπορεί να ζητήσει απλή διασκέδαση από τη μουσική και θα την έχει. Αν όμως της ζητήσει να τον πάει πέρα από τα όριά του, αυτή θα τον πάει σε πνευματικές διαστάσεις που ούτε μπορεί να φανταστεί ότι υπάρχουν. Προϋπόθεση είναι να αφοσιωθείς στη μουσική. Η ανταμοιβή θα είναι πολλαπλάσια». Με αυτά τα λόγια του και παρά την απόσταση που μας χωρίζει, χρόνια τώρα, συναντώ και πάλι έναν παλιό φίλο.

Και έμεινε βαθιά γραμμένη στη μνήμη μου εκείνη η «πρώτη φορά» στα Χανιά με τον «Λαβύρινθο», χωρίς μικρόφωνα και τεχνική υποστήριξη, σ’ εκείνο τον υπέροχο χώρο με τις καμάρες και τη θαυμάσια ακουστική.

Ο Ιρλανδός λυράρης της Κρήτης

Ο πολιτογραφημένος Έλληνας πια «Ιρλανδός λυράρης της Κρήτης» πιστεύει βαθιά ότι κάθε τι που ζούμε και οραματιζόμαστε καθορίζει τη μουσική που παίζουμε ή ακούμε. «Εμείς οι μουσικοί δεν είμαστε η πηγή της μουσικής, είμαστε ‘αγωγοί’ της. Γι’ αυτό οφείλουμε να είμαστε καθαροί αγωγοί και να αφήνουμε τη μουσική να περνάει μέσα μας ανεμπόδιστα» λέει.

Στον… σκύλο του εμπιστεύτηκε για πρώτη φορά ότι ήθελε να γίνει μουσικός. Η μάνα του, στο Νόρφολκ της Αγγλίας όπου γεννήθηκε, ήταν μουσικός και η πρώτη του επαφή με τη μουσική ήρθε ακούγοντάς την να παίζει πιάνο. Πήγε σε ωδεία και σπούδασε σε μουσικό κολέγιο στην Αγγλία, μαθαίνοντας βιολοντσέλο, πιάνο και αργότερα κιθάρα.

Είχε πολλούς δασκάλους καθ’ οδόν. Στο Αφγανιστάν, στην Ινδία, την Τουρκία. Κι όταν ο δρόμος τον έφερε στην Κρήτη, έτρεχε από χωριό σε χωριό για να μάθει τη μουσική της. Ώσπου συναντήθηκε με τον Κώστα Μουντάκη και άρχισε μια μακρά μαθητεία μαζί του. Σκοπός του δεν ήταν να γίνει ένας «Κρητικός λυράρης», αλλά να μάθει να παίζει λύρα. Τελικά, ο Ross Daly παίζει, εκτός από την κρητική λύρα, αφγανικό ραμπάμπ, σιτάρ, λαούτο, πολίτικη λύρα, τάρχου, ούτι, σάζι, ταμπούρ.

Ταξιδευτής της μουσικής

Ο Ross είναι στην καταγωγή Ιρλανδός, αλλά λόγω των λίγων βιωμάτων του στη συγκεκριμένη χώρα είναι μάλλον ένα… κακό δείγμα Ιρλανδού! Μεγάλωσε σε διάφορες χώρες, καθώς ο φυσικομαθηματικός πατέρας του, που δούλευε στην ανάπτυξη των ηλεκτρονικών υπολογιστών, ταξίδευε συνεχώς. Αγγλία, Καναδάς, ΗΠΑ, Ιαπωνία. Αποτέλεσμα ήταν να μην έχει και να μην αισθάνεται την ανάγκη να έχει μια «εθνική ταυτότητα», όπως την εννοεί ο περισσότερος κόσμος. Αισθανόταν σε «οικείο περιβάλλον» όπου και αν βρισκόταν. Η μόνιμη προσπάθειά του είναι να σταθεί στο ύψος των όσων περιέχονται στη λέξη και την έννοια «άνθρωπος».

Το 1965 η οικογένεια του επέστρεψε στο Σαν Φρανσίσκο. Ήταν μια πολύ ενδιαφέρουσα εποχή για να βρίσκεται κάποιος εκεί. Κοντά στο σπίτι του, υπήρχε κάποιος που διοργάνωνε εκδηλώσεις ινδικής και ιρανικής μουσικής. Μια μέρα, ένας φίλος του πατέρα του, που άκουγε τέτοια είδη και έβλεπε ότι τον ενδιαφέρουν, τον πήρε μαζί του σε μια συναυλία όπου πρωτάκουσε το άταστο βορειοϊνδικό έγχορδο sarod, τον απόγονο του αφγανικού rabab. Η μουσική αυτή συνδύαζε τη δομή της κλασικής μουσικής με όλη την ελευθερία του αυτοσχεδιασμού της σύγχρονης. Στα 12 του χρόνια αντέγραφε στην κιθάρα τον βαθύ χαρακτηριστικό ήχο του.

Ο Ross Daly τελείωσε το σχολείο με την επιστροφή της οικογένειας στην Αγγλία. Εκεί έπαιζε με συμμαθητές και φίλους μουσικούς, κάποιοι από τους οποίους έγιναν αργότερα πολύ γνωστοί, όπως ο Stewart Copeland των Police και οι Peter Gabriel και Anthony Phillips των Genesis. Στη συνέχεια, περιπλανήθηκε και έμεινε σε χώρες της Ασίας, στο πλαίσιο των μουσικών του αναζητήσεων. Ταξίδεψε στη Μέση Ανατολή, την Κεντρική Ασία, την Ινδία, αφοσιώθηκε στα μουσικά αρχέτυπα αυτών των περιοχών, μελετώντας τις τοπικές παραδόσεις, δίνοντας συναυλίες και σεμινάρια, εξερευνώντας νέες φόρμες και τον δημιουργικό αυτοσχεδιασμό. ‘Ως τη στιγμή που κατέληξε στην Ελλάδα.

Ένας «γάμος» που κρατάει χρόνια

Έφτασε εδώ πολύ μικρός. Πήγε στην Κρήτη για πρώτη φορά το 1970, σ’ ένα τυχαίο ταξίδι με ωτοστόπ, που έκανε μαζί με έναν φίλο. Τη δεύτερη φορά, έμεινε, ρίζωσε. Ένιωσε σαν να παντρεύτηκε τον πρώτο εφηβικό του έρωτα. Ήταν ένας «γάμος» με προβλήματα, που όμως κρατάει χρόνια. Αμέτρητοι, φαινομενικά τυχαίοι παράγοντες τον έφεραν στο Χουδέτσι. Αισθάνθηκε ότι ανήκει εδώ, με ό,τι συνεπάγεται αυτό. Ποτέ στη ζωή του δεν έψαχνε επίγειους παραδείσους ή απλώς μόνο κάπου για να μείνει.

Ο Ross έμεινε στην Κρήτη επειδή τον οδήγησε η ίδια του η φύση. Τώρα πια νιώθει πως η θέση του είναι στον τόπο αυτό. Κάποια στιγμή η περιπλάνηση σταμάτησε, χωρίς να καταλάβει πώς. Κι από τότε, το ταξίδι του συνεχίζεται με μύριους άλλους τρόπους.

Πολλοί νομίζουν ότι ζώντας στην Ελλάδα ο Ross Daly υιοθέτησε την κρητική κουλτούρα. Δεν είναι έτσι. Προσαρμόστηκε στον τόπο που μένει, διατηρώντας πάντα την ταυτότητά του. Υιοθέτησε μόνο τα στοιχεία του τόπου που του ταιριάζουν και άφησε πίσω άλλα. Κλασικό παράδειγμα στην Κρήτη είναι η οπλοκατοχή, την οποία απεχθάνεται, όπως και η αλόγιστη χρήση αλκοόλ. Σήμερα, ο κόσμος το γνωρίζει αυτό. Παλιότερα όμως, που έπαιζε σε γλέντια και μπορεί να έβγαζαν όπλο, πάντα ζητούσε ευγενικά να σταματήσουν, για να μπορέσει να συνεχίσει τη μουσική του. Αν δεν το σέβονταν, αποχωρούσε.

Μια παγκόσμια μουσική κοινότητα

Το 1982 ίδρυσε, στο πνεύμα του εθελοντισμού, μια παγκόσμια μουσική κοινότητα με εξαιρετικούς καλλιτέχνες αλλά και μαθητές από όλες τις ηπείρους, η οποία καλλιεργεί τις ανατολικές παραδόσεις: Το Μουσικό Εργαστήρι «Λαβύρινθος» στο χωριό Χουδέτσι, είκοσι χιλιόμετρα από την πόλη του Ηρακλείου.

Ο «Λαβύρινθος», που είχε αρχικά στόχο τη συλλογή, τη διάσωση και την προβολή των παραδοσιακών μουσικών οργάνων από όλον τον κόσμο, λειτουργεί μέχρι και σήμερα με διαλέξεις και σεμινάρια αλλά και ένα παγκόσμιο φεστιβάλ της ανατολικής μουσικής, με διεθνή ακτινοβολία. Εδώ συντελείται μια μέθεξη ψυχών και μεγάλων μουσικών παραδόσεων από τη βορειοδυτική Αφρική, την Ελλάδα, τα Βαλκάνια, τη Μέση Ανατολή, μέχρι τη δυτική Κίνα.

Οι καλλιτέχνες στο φεστιβάλ συμμετέχουν δωρεάν. Είναι μια προσφορά στον κόσμο.

«Σημαντικοί μουσικοί δάσκαλοι από το Ιράν, την Ισπανία, την Τουρκία, την Ιταλία, την Ινδία, την Κύπρο, την Παλαιστίνη, το Ισραήλ, το Αφγανιστάν ή την Αρμενία στηρίζουν το φεστιβάλ εθελοντικά. Είναι μια προσφορά στον κόσμο που δεν θα μπορούσε να ευδοκιμήσει σε ένα μεγάλο αστικό κέντρο, όπου οι αποστάσεις κάνουν τους ανθρώπους να χάνονται».

Στον Κήπο, στη Σπηλιάδα, στον Χατζινέ, στη Μικρή Πλατεία, στο Πατητήρι, πολλές δεκάδες μουσικοί από διάφορες χώρες του κόσμου αναδείκνυαν τη μαγεία της σύνθεσης διαφορετικών μουσικών στοιχείων συνδυασμένη με τοπικά χρώματα, εικόνες, αρώματα και γεύσεις. Η μουσική λειτουργούσε ενωτικά μεταξύ τους, ρίχνοντας φως σε περιόδους σαν τη σημερινή, που όλοι μοιάζουν να αναζητούν μόνο αυτά που τους χωρίζουν.

Ένα εναλλακτικό χωριό

Πολλές οι συναυλίες, οι σκηνές για τα μικρά παιδιά, οι εκθέσεις από ανθρώπους της περιοχής με αντικείμενα που φτιάχνουν, κεραμικά, τοπικές γεύσεις. Όμως το φεστιβάλ, με τον χρόνο, διογκώθηκε πέραν των δυνατοτήτων των δημιουργών του στα θέματα της ασφάλειας. Θόρυβος πολύς, ψησταριές και αρπαχτές δίπλα στις σκηνές, το μετέτρεψαν από μια διεθνή γιορτή εθελοντισμού σε ένα μαζικό πανηγύρι, με τους πολλούς επισκέπτες να αδιαφορούν για τα μουσικά τεκταινόμενα.

Έτσι λοιπόν, από το 2017 το φεστιβάλ διαρκεί ολόκληρο το καλοκαίρι, με μία συναυλία κάθε Παρασκευή και με αναβαθμισμένες τις ηχητικές και φωτιστικές του εγκαταστάσεις, που αναδεικνύουν καλύτερα το όραμα του εμπνευστή του.

Προγραμματίζοντας από τώρα τον «Λαβύρινθο» της επόμενης χρονιάς, ένα νέο καλαίσθητο κτήριο έρχεται να προστεθεί στο δυναμικό του, ενώ μια μόνιμη ορχήστρα μαθητών του Ross θα συνοδεύει τους δασκάλους που φτάνουν στο Χουδέτσι από μακριά.

Η παρέα του, το έμβιο περιβάλλον του Ross Daly, που απαρτίζεται από ανθρώπους, ζώα και φυτά με μια όσο γίνεται πιο «φυσική» ισορροπία ανάμεσα τους, τον ηρεμεί και τον ξεκουράζει, αλλά ταυτόχρονα τον προκαλεί και τον δοκιμάζει. Του αρέσει να συναντά ανθρώπους που τον εμπνέουν και που εμπνέονται από αυτόν.

Η Κρήτη είναι ο ιδανικός τόπος γι’ αυτό το μεγάλο πολιτιστικό γεγονός, λόγω της θέσης της στη Μεσόγειο και λόγω της ιστορίας της. Στον τόπο αυτό, «τα σκυλιά, όταν συναντούν στον δρόμο τον Ρος Ντέιλι, σηκώνονται όρθια και τον αγκαλιάζουν από ευγνωμοσύνη, όπως τον Άγιο Φραγκίσκο της Ασίζης», διάβασα κάπου.

Οικολογία και πολιτική

Σήμερα, στα 68 του χρόνια, ο Ross έμαθε να ζει χωρίς πολλά σχέδια. Απόρροια της ηλικίας ίσως; Προσπαθεί να πορευτεί στην ζωή με την καρδιά, το μυαλό και τα μάτια ανοιχτά. Παιδεία, πολιτισμός και περιβάλλον είναι στα πιο άμεσα ενδιαφέροντα του. «Ζώντας στους πιο δύσκολους καιρούς που έχει γνωρίσει η ανθρωπότητα, η καταστροφή αλλά και η σωτηρία του περιβάλλοντος βρίσκεται πια στα χέρια μας. Έχουμε αναπτυχθεί σε υπερβολικό βαθμό τεχνολογικά τα τελευταία 100 χρόνια, αλλά είναι επιτακτική ανάγκη να δοθεί έμφασή στην πνευματική διάσταση της ύπαρξής μας. Όσο εμείς συνεχίζουμε ως άπληστοι πίθηκοι, απλώς τρέχουμε ολοταχώς προς τον γκρεμό. Παιδεία, κριτική σκέψη, ανιδιοτέλεια και απομάκρυνση από τους τοξικούς μύθους που μας έφεραν ώς εδώ, είναι τα όπλα του μέλλοντος μας», λέει.

Σαρανταπέντε χρόνια μετά, η Ελλάδα τού θυμίζει μια γυναίκα που, μπροστά στον καθρέφτη, ασχολείται συνεχώς με την εμφάνισή της. Η υπερβολική της ενασχόληση με την εξωτερική εμφάνιση την κάνει να παλινδρομεί ανάμεσα στη φιλαρέσκεια και τον αποτροπιασμό. Κι έτσι, δεν μπορεί πια να δει την πραγματική της εικόνα.

«Ο πλανήτης μας είναι ένας και εμείς οφείλουμε να καταλάβουμε, να συνειδητοποιήσουμε τον πραγματικό μας ρόλο. Να σταματήσουμε να είμαστε οι ‘βιαστές’ του ίδιου μας του περιβάλλοντος που, εντέλει, μας συντηρεί».

Σε θέσεις ευθύνης

Το 2004 ο Ρος Ντέιλι υπήρξε ο ιδιαίτερα δημιουργικός καλλιτεχνικός διευθυντής του πολιτιστικού προγράμματος των Ολυμπιακών αγώνων για την πόλη του Ηρακλείου, οργανώνοντας και επιβλέποντας προσωπικά 15 συναυλίες με 300 καλλιτέχνες από διάφορα μέρη του πλανήτη. Το 2009 ήταν υποψήφιος ευρωβουλευτής με τους Οικολόγους Πράσινους. Το ’14 ήταν ανάμεσα στους πολλούς που υπέγραψαν την «Ώρα της Ευρωπαϊκής Αριστεράς», στηρίζοντας τον Αλέξη Τσίπρα, ενώ το 2019 ήταν υποψήφιος ευρωβουλευτής με το ψηφοδέλτιο του ΣΥΡΙΖΑ.

Το 1981 στα Χανιά, ο Ross -στο τιμόνι- με τον Αχιλλέα Περσίδη και άλλους φίλους

Το 1990, με τον Βασίλη Σούκα στο κλαρίνο

Πηγή