Το ονόμασαν 1ο Πανελλήνιο Φεστιβάλ Παραδοσιακής Οργανοποιίας και θα διεξαχθεί στην Αθήνα από τις 30 Ιουνίου ως τις 2 Ιουλίου. Και δεν του αξίζει να χαθεί μέσα στα άλλα θερινά φεστιβάλ. Οποιος ενδιαφέρεται για να φτιάξει ένα μουσικό όργανο σχετικό με την ελληνική παραδοσιακή και λαϊκή αστική μουσική, για να δει τι κατασκευάζουν οι άλλοι, για σχολεία κατασκευών, για να μάθει πώς να διαλέξει ένα μουσικό όργανο, για τις παραξενιές των αρχαίων οργάνων, για συντήρηση, για υλικά, όλα θα τα βρει εκεί. Από ερασιτεχνικό ως και επαγγελματικό επίπεδο, με ομιλίες, έκθεση, μουσική και επιδείξεις στο τέλος της  εβδομάδας, 30.6-2.7, στο Κέντρο «Μελίνα Μερκούρη» στο Θησείο η ευκαιρία θα είναι μοναδική. Σημειώστε μάλιστα ότι σε όλες τις εκδηλώσεις η είσοδος είναι δωρεάν. Στις επόμενες σελίδες ο αναγνώστης θα πάρει όχι μόνο γεύση από το τι θα γίνει σε αυτή τη διοργάνωση αλλά θα βρει και επιπλέον πληροφορίες για τη Φυσική και τη Χημεία στις κατασκευές αυτές και για πρόσωπα που αξίζει να έχουμε υπόψη μας.

Το βιολί έχει «ψυχή», η κιθάρα «νεύρα», «κλαίει» το κλαρίνο, «αναστενάζει» το μπουζούκι, γλεντά η τσαμπούνα, παρεΐστικο όργανο η γκάιντα. Ανθρωπομορφικές εκφράσεις που απλόχερα χρησιμοποιούνται καθημερινά για τα μουσικά όργανα. Και δεν είναι κάτι το παράλογο. Διότι αν φτιάξεις ένα ωραίο κεραμικό για παράδειγμα θα στολίσει κάποιον χώρο αλλά θα μένει εκεί ακίνητο και αμίλητο για πάντα. Οταν κατασκευάσεις όμως με τα χέρια σου ένα μουσικό όργανο, μόλις το τελειώσεις είναι που αρχίζει η συμβίωση μαζί του. Εχει και αυτό την παιδική του ηλικία όπου ακόμη προσαρμόζεστε αμοιβαία ο ένας με τον άλλο (μέχρι και πέντε χρόνια περνούν μέχρι τη σταθεροποίηση του ήχου), υπάρχει η παρέα με αυτό – άλλοτε καλή, άλλοτε κακή – οι αρρώστιες και οι επισκευές, πιθανόν και κάποιο διαζύγιο (ψάχνοντας για κάτι καλύτερο), τα γεράματα και για τους δύο.  Είναι η λαχτάρα στην αρχή για να φτιάξεις το δικό σου. Αν θα βρεις τα υλικά και τα εργαλεία, κάποιος να σου δείξει. Η αγωνία στη συνέχεια για το αν θα ακούγεται καλά. Στο τέλος ευχαρίστηση ή απογοήτευση, ανάλογα με το πώς θα τα πάτε μετά. Δύσκολη ισορροπία επάνω στη χορδή, στο στενό και σκληρό μπράτσο, σε γυαλισμένο σκάφος, στη στήλη του αέρα που περνάει μέσα από το καλάμι.

 

«Ονειρεύτηκα κάποια στιγμή να είμαι σε ένα σπίτι στο ξέφωτο του δάσους, γύρω μου διάφορα δένδρα και εγώ μέσα να φτιάχνω μουσικά όργανα» λέει ο Γιώργος Μπασιάς που βρήκε πραγματικά αυτό το σπίτι και διδάσκει κατασκευές εγχόρδων. Δεν είναι βέβαια μέσα στο δάσος αλλά στην άκρη των Εξαρχείων και το εργαστήριό του είναι γεμάτο με κόσμο, εργαλεία, καλούπια και ξύλα. Μέχρι τη δεκαετία του ’90 στην Ελλάδα δεν εύρισκες άνθρωπο να μιλάει ανοιχτά για το πώς φτιάχνεται ένα μουσικό όργανο. Στα οργανοποιεία είχαν κουρτίνες στα τζάμια και αυτός που έφτιαχνε τα μπουζούκια των διασήμων, στον Πειραιά, είχε κλεισμένο μέχρι την οροφή τον χώρο του εργαστηρίου για να μην υπάρχει ούτε χαραμάδα να εισχωρήσει από εκεί η ματιά ενός ξένου. Τώρα είναι η αλήθεια συμβαίνει το αντίθετο. Μιλούν πολλοί γι’ αυτό.

Υλικά υπάρχουν και στο Διαδίκτυο και στο εμπόριο. Το πιο δύσκολο είναι το «καπάκι», το ξύλο κάτω από τις χορδές. Που πρέπει να μην έχει τον παραμικρό ρόζο, οι ίνες να έχουν εντελώς παράλληλη χωροθέτηση για να πάλλεται ολόκληρο με τη μεσολάβηση του καβαλάρη και της γέφυρας, ακολουθώντας τις κινήσεις της χορδής. Είναι τέτοια η λεπτότητα στις κατασκευές αυτές ώστε για παράδειγμα επειδή οι χορδές έχουν διαφορετικό πάχος και οι πολύ μπάσες στα δύο άκρα τους δεν έχουν αρκετή ευκαμψία ο καβαλάρης να τοποθετείται κάπως λοξά, ώστε αυτές να έχουν λίγο περισσότερο μήκος αντισταθμίζοντας την ακαμψία τους! Δυστυχώς αναρίθμητα δένδρα, χρήσιμα στην οργανοποιία, πηγαίνουν κατ’ ευθείαν για καυσόξυλα. Αχλαδιές και μουριές που είναι καλές για λύρες και σαντούρια, πλατάνια για το κανονάκι, δρυς για τις τούγιες στα σκάφη των εγχόρδων, χώρια τα καλάμια που δεν τους δίνουμε καν σημασία. Πρέπει να βρεις και καλούπι για να ξεκινήσει η «ναυπήγηση» του σκάφους, του καμπυλόσχημου αντηχείου αν αυτό δεν είναι συμπαγές (λαξευτό ή από κολοκύθα ή καρύδα) αλλά γίνεται με ντούγες (ή φέτες). Ο Γιώργος Μπασιάς, πάντως, όπως την έλαβε ανοιχτά τη γνώση έτσι και τη διαδίδει (τον βρίσκεις στο τηλέφωνο 210-8819.784) και στις 2-3 Ιουλίου στο «Μελίνα Μερκούρη».

Ο Νίκος Χανιωτάκης είναι καθηγητής της Χημείας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης με εξειδίκευση στην ακουστική και φυσική των βερνικιών για τα μουσικά όργανα και ετοιμάζει μια πολύ ενδιαφέρουσα παρουσίαση στο Φεστιβάλ Παραδοσιακής Οργανοποιίας την 1η Ιουλίου στις 19.00-20.00, για τα στάδια κατασκευής του βιολιού και τη χρήση του βερνικιού που λέγεται γομαλάκα, χωρίς όμως μπάλα. Και εδώ έχουμε ένα πολύ σοβαρό θέμα. Η ρητίνη της γομαλάκας παράγεται από ένα έντομο της οικογένειας των Αφιδών που εκκρίνει ένα προστατευτικό υλικό για να καλύψει τα κλαδιά όπου εγκαθίσταται.

Η ρητίνη της γομαλάκας, στο εμπόριο, στην καθαρή της μορφή τη βρίσκουμε ως λεπτά ημιδιάφανα κοκκινωπά ή κίτρινα φύλλα. Διαλύεται σε οινόπνευμα (ένα κουταλάκι σε 250 gr οινοπνεύματος).

Τα ερωτήματα είναι αρκετά και σοβαρά. Βελτιώνεται ή χειροτερεύει το άκουσμα ενός οργάνου μετά από βερνίκωμα του καπακιού; Βερνίκια λαδιού, συνθετικά ή γομαλάκα; Ο καθηγητής, που έχει κατασκευάσει πολυάριθμα βιολιά, θα δείξει τη διαφορά στα ακούσματα, με ή χωρίς, θα εξηγήσει λεπτομερώς το γιατί είναι καλύτερα να περνιέται με το πινέλο και όχι με μπάλα το καπάκι (αφού το υλικό εισχωρεί καλύτερα στις ίνες κ.λπ.) και θα καυτηριάσει φυσικά την απαίσια νοοτροπία για λόγους ταχύτητας να ψεκάζουν τα καπάκια με πιστόλι βαφής. Πολλές πληροφορίες μέσα σε λίγο χρόνο.

Προτού μπω στο πολύ μικρό διαμέρισμα στο Παγκράτι, πρωί Σαββάτου, δεν πήγαινε το μυαλό μου πως από εκεί θα ταξίδευα μέχρι την Ινδία, το Ιράν και την Αιθιοπία. Έγινε όμως και αυτό όταν η οικοδέσποινα με πέρασε στο ένα από τα δύο δωμάτια του διαμερίσματος, που ήταν γεμάτο με υπέροχα κεραμικά ιδιόφωνα αλλά και πήλινες ταραμπούκες, κυλινδρικά κρουστά δηλαδή, που είναι ανοικτά στο ένα άκρο, στενεύουν στη μέση και έχουν τεντωμένο δέρμα ζώου στο άλλο. Η Αναστασία Μάμαλη ξεκίνησε την καριέρα της ως κεραμίστρια. Στη διαδρομή της ζωής της όμως, αφού έφτιαξε τα πρώτα πήλινα σώματα των βασικών αυτών κρουστών για τη μουσική της Μέσης Ανατολής, ενδιαφέρθηκε για το πώς γίνεται η επεξεργασία του δέρματος, πώς στηρίζεται επάνω τους και κυρίως πώς γίνεται το κούρδισμα ενός τέτοιου οργάνου. Ναι, ανάλογα με το τέντωμα προκύπτουν καθαρά οι νότες, που βγαίνουν διαφορετικές ανάλογα αν χτυπάς με τα δάχτυλα (και με πολύ συγκεκριμένο τρόπο) στο κέντρο (Ντουμ) ή σε σημεία της περιφέρειας (Τε και Κα) πλεγμένες όλες σε αναρίθμητους ρυθμικούς συνδυασμούς. Προσπαθώντας να γίνει καλύτερη έχει ταξιδέψει όπου υπάρχουν τέτοια κρουστά. Σε Ασία και Αφρική, όπου μπορείς να βρεις σε αυτά δέρματα από διάφορα ζώα: κατσίκι, αγελάδα, σαύρα, άλογο, ακόμη και ψάρι και διάφορα δεσίματα. Στην παρουσίαση που θα κάνει στο Φεστιβάλ (Κυριακή 2 Ιουλίου, 12.30-13.30) θα πει και για την επεξεργασία των δερμάτων και για το κούρδισμα. Βγαίνοντας από την πόρτα θυμάμαι αυτό που μου είπε: Όσο πιο διάσημοι οι μουσικοί που συνάντησε τόσο πιο πρόθυμοι ήταν να της δώσουν πληροφορίες. Και τώρα εκείνη τις απλώνει ακόμη πιο πέρα.

 

Βγαίνοντας ξανά στους δρόμους του Παγκρατίου φθάνω στην κοντινή πλατεία Προσκόπων. Εκεί με περιμένει ο Τάσος Κουτσουρής. Επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Συντήρησης Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης ΤΕΙ Αθήνας. Στο τραπέζι μας, ανάμεσα στον καφέ και στη λεμονάδα, είναι απλωμένα διάφορα καλάμια και ένα νέι φτιαγμένο από παλιό πλαστικό σωλήνα των υδραυλικών. Φυσάει με άνεση στα διάφορα καλάμια γεμίζοντας την πλατεία με ποιμενικούς σκοπούς ενώ ακριβώς διαγώνια, από σύμπτωση, βρίσκεται εκεί και ο Μαγικός Αυλός. Οι δικοί μας όμως αυλοί δεν είναι μαγεμένοι αλλά μαγεύουν όταν ξέρεις να τους φτιάξεις και να παίξεις. «Μπαίνεις μέσα στις καλαμιές και αναζητάς τα καλάμια που είναι στη μέση, τα πιο προφυλαγμένα από τον άνεμο, γιατί σε αυτά οι κόμποι είναι πιο μακριά ο ένας από τον άλλον καθώς δεν χρειάζεται να λυγίζουν τόσο» μου λέει σε σχέση με την κατασκευή τους. Την Κυριακή 2 Ιουλίου θα δείξει πώς φτιάχνονται όλα αυτά τα θιαμπόλια και τα σουράβλια αλλά πιο πριν, στις 14.00, θα έχει μιλήσει για κάτι πολύ σημαντικό επίσης. Για τα στοιχεία που χάνονται όταν έρχεται ένα λαϊκό όργανο για επισκευή στα χέρια του οποιουδήποτε (ανυποψίαστου – απληροφόρητου) οργανοποιού. Από τα χαρτιά που μπορεί να είναι κολλημένα στο εσωτερικό της «σκάφης» μέχρι την κόλλα και το βερνίκι στο καπάκι. Οπότε πρέπει να δοθεί και κάπως αλλιώς ο ορισμός της συντήρησης. Δεν πρόκειται για την όπως και να είναι διάσωση αρκεί να ξαναπαίξει το όργανο. Αλλά πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας μια μεθοδολογική διαδικασία για την αναγνώριση ενός έργου τέχνης και για τη διπλή του υπόσταση. Την ιστορική και την αισθητική, σε σχέση με την περαιτέρω ζωή του στο μέλλον. Και έχουν πολλά να γίνουν ακόμη γι’ αυτό.

 

Το πάθος του Γιάννη Κουκουρίγκου για τα μουσικά όργανα υπήρχε ήδη από τα φοιτητικά του χρόνια στη Θεσσαλονίκη και εξαρχής στράφηκε στη Φυσική. Αργότερα έκλεισε το φροντιστήριο που είχε ανοίξει για να αφοσιωθεί στην κατασκευή και στη μελέτη πρώτα των νυκτών οργάνων της Ανατολικής Μεσογείου (μπουζούκι, λαούτο, ούτι). Ερεύνησε τη γεωμετρία του αντηχείου τους επί χρόνια ολόκληρα, χωρίς να κρατήσει τα αποτελέσματα των ερευνών για τον εαυτό του (γράφει γι’ αυτά στις ιστοσελίδες που διατηρεί: www.lutherie.gr και www.alectorguitars.gr). Αν και ζει τον πιο πολύ καιρό μαζί με τον αδελφό του Τάσο, που τον βοηθάει στις κατασκευές, σε ένα χωριό με πολύ λίγους κατοίκους κοντά στη λίμνη Κερκίνη των Σερρών, είναι ενήμερος και για τις τάσεις που επικρατούν στην κατασκευή των διαφόρων εγχόρδων. Έτσι έφθασε να κατασκευάζει κλασικές κιθάρες που, αντίθετα με κάθε άλλον οργανοποιό στον κόσμο, η πλάτη τους αποτελείται από δύο καμπυλωτές επιφάνειες. Άνθρωποι που τις έχουν ακούσει και τις έχουν μετρήσει διαβεβαιώνουν ότι έχουν έναν πολύ πιο «γεμάτο» και πιο δυνατό ήχο. Αλλωστε και πολύ γνωστοί επαγγελματίες μουσικοί τις χρησιμοποιούν ήδη. Ο Έλληνας αυτός κατασκευαστής θα είναι ένας από τους ομιλητές στο Φεστιβάλ Μουσικών Οργάνων την Κυριακή 2 Ιουλίου στις 11.30-12.30. Είναι ένας άνθρωπος που πραγματικά αξίζει να ανταλλάξεις απόψεις μαζί του από κοντά, είτε συμφωνείς είτε διαφωνείς.

 

Συναντώ, κατά σύμπτωση, τελευταίο τον άνθρωπο που έχει την επιμέλεια της Έκθεσης. Τον εθνομουσικολόγο Χάρη Σαρρή που έχει κάνει διδακτορική διατριβή για την γκάιντα στη Θράκη και θα μιλήσει γι’ αυτό το θέμα (Κυριακή 2 Ιουλίου, 17.00-18.00). Η συζήτηση όμως φεύγει από την κατασκευή των οργάνων και εστιάζει στο πόσο ένα όργανο μπορεί να συνδέεται με την ιστορία ενός τόπου και τις ζωές των ανθρώπων σε αυτόν. Και η γκάιντα είναι ένα «παρεΐστικο» όργανο, όπως το προσδιορίζει ο συνομιλητής μου. Αρα ένα όργανο που εκφράζει την ψυχική κατάσταση κάθε φορά των ανθρώπων της περιοχής. Και η περιοχή, ανάμεσα σε Τουρκία και Βουλγαρία, με έναν εμφύλιο που έχει πληγώσει βαθιά τις ψυχές των ανθρώπων και την εκτεταμένη μετανάστευση στη συνέχεια έχει περάσει πολύ δύσκολα χρόνια. Και αυτό βγαίνει και στους γρήγορους ρυθμούς (!) των χορών της περιοχής με τη συνοδεία της γκάιντας. Σήμερα υφαίνεται ξανά ο διαλυμένος κοινωνικός ιστός και μέσα σε όλα ας βάλουμε και την πληροφορία για το ετήσιο σεμινάριο «Για την εβρίτικη γκάιντα» στο Διδυμότειχο, του Έβρου φυσικά.

Όλο το προηγούμενο κείμενο είναι μόνο μια χλωμή προσπάθεια να δοθούν μερικές εικόνες από μια Έκθεση που θα έχει ακόμη να θαυμάσεις τα σαντούρια του κατασκευαστή Νίκου Λημνιώτη με τα κόκαλα στους καβαλάρηδες, την εκπαίδευση στην ανακατασκευή και χρήση αρχαίων μουσικών οργάνων, άλλους 70 κατασκευαστές οργάνων, ομιλίες για την κρητική λύρα και τη θεραπευτική επίδραση της κατασκευής οργάνων σε άτομα με εξαρτήσεις (το πρόγραμμα εδώ: www.lutheriefest.com). Με τρεις λέξεις: Μην το χάσετε.

 

Μικρός Οδηγός Αγορών

-Εκεί που γίνονται οι περισσότερες αγορές ακόμη και τώρα με την κρίση είναι στα ξύλινα έγχορδα. Από έναν μπαγλαμά ως και μια λαϊκή κιθάρα ή ένα τρίχορδο. Και το πρόβλημα είναι αν δεν ξέρεις τίποτε και αποφασίζεις ότι θέλεις να αρχίσεις. Μια πρώτη σκέψη είναι να φτιάξεις ένα μόνος σου. Έτσι θα μάθεις πολλά πράγματα και μετά μπορείς να μπεις και σε κατάστημα να αγοράσεις. Αν όμως είσαι αρχάριος και βιαστικός τότε τι κάνεις; Κανονικά δεν μπαίνεις έτσι, γιατί η αγορά που θα κάνεις μπορεί να είναι μια τραυματική εμπειρία. Ούτε από το Διαδίκτυο είναι πολύ εύκολο να επιτύχεις αυτό που θέλεις. Η βασική συμβουλή είναι να πάρεις μαζί έναν που ξέρει καλά το συγκεκριμένο όργανο. Πέρα όμως από τα αυτονόητα ας έχουμε υπόψη και τα εξής:

-Για κανένα όργανο δεν ισχύει πως όσο περισσότερες φέτες (ντούγες) έχει το σκάφος τόσο καλύτερα παίζει. Αυτό απλώς ανεβάζει την τιμή χωρίς κανένα αντίκρισμα. Μερικοί μάλιστα, αφού την τοποθετήσουν, κόβουν την κάθε φέτα σε περισσότερες, εντελώς εικονικά, βάζουν και ένα φιλετάκι ανάμεσα και πολλαπλασιάζουν τάχα τις φέτες.

-Το εξωτερικό λουστράρισμα της σκάφης δεν παίζει ρόλο στον ήχο και δεν χρειάζεται να κυνηγιέται με μανία. Πιο πολύ είναι για συντήρηση και για να δίνει μια συμπαγή ανταπόκριση της σκάφης στα ηχητικά κύματα. Κάτι χρυσόχαρτα από μέσα στη σκάφη δεν προσθέτουν στο παίξιμο και ίσως να κρύβουν και κάτι (π.χ., όχι καλό τρίψιμο από μέσα).

-Μεγάλη προσοχή στο καπάκι. Πρώτα απ’ όλα είναι κουτό να πληρώνουμε χρήματα για τα διάφορα στολίδια στο καπάκι. Το καθένα από αυτά εκεί επάνω κάνει το όργανο χειρότερο. Μακάρι να είναι εντελώς σκέτο.

-Προσέχουμε μήπως έχουν βάλει (στα πολύ φθηνά) ακόμη και κόντρα πλακέ. Αυτό φαίνεται στην κεντρική οπή. Αν αυτό συμβαίνει, μακριά.

-Στο καπάκι δεν πρέπει να υπάρχουν βέβαια ρόζοι και οι ίνες πρέπει να είναι εντελώς παράλληλες (ισόβενο ξύλο).

Με κάπως προσχεδιασμένη κουβέντα καλό είναι να μάθουμε αν το βερνίκι έχει τοποθετηθεί εκεί με ψεκασμό από πιστολέτο. Αυτό δεν είναι καλό. Πιο καλό είναι να έχει περαστεί το καπάκι με γομαλάκα (το καταλαβαίνουμε γιατί χαράζεται εύκολα με το νύχι μας), αλλά η μαζική παραγωγή προτιμάει άλλα βερνίκια που στεγνώνουν σε λίγη ώρα ενώ η γομαλάκα θέλει σχεδόν μία ημέρα για κάθε στρώμα. Υπάρχει βέβαια και μια διχογνωμία που συνοψίζεται στο «ελαιοβερνίκια εναντίον γομαλάκας» και εκεί ο καθένας θα κάνει τη δική του έρευνα (υπάρχουν συζητήσεις και στο Διαδίκτυο). Οχι όμως στο πασάλειμμα των καπακιών μόνο και μόνο για να γυαλίζουν.

-Αν μας το επιτρέψει ο πωλητής, βάζουμε το χέρι μας και ψαύουμε το καπάκι από κάτω αν είναι τριμμένο και αν τα νεύρα που είναι κολλημένα σ’ αυτό έχουν λειανθεί και γενικά δουλευτεί καλά.

-Ο καλός μας φίλος που μας συνοδεύει μπορεί να δει αν το μπράτσο του οργάνου έχει στραβώσει (είναι πολύ πιθανό) έστω και λίγο. Και να προσπαθήσει παίζοντας να καταλάβει αν οι χορδές ακουμπούν καλά στα τάστα.

-Επίσης προσέχουμε μήπως από την τάση των χορδών έχει δημιουργηθεί κάποιο βούλιαγμα στο καπάκι. Διότι τα κάνουν πολύ λεπτά για να ακούγονται από την αρχή πολύ πρίμα (αυτό ζητιέται πολύ).

-Τα σκάφη με τις δίχρωμες ντούγες δεν είναι καλύτερα από τα ομοιόχρωμα. Πρώτον, διότι για να βαφτούν μαύρα τα άσπρα ξύλα (δεν είναι έβενος και μη σας κοροϊδέψει κάποιος) περνούν από διάφορες διαδικασίες που τα ταλαιπωρούν, συνήθως πολύ. Ακόμη καλύτερα οι ντούγες σε ούτια, λαούτα, μπουζούκια να είναι από το ίδιο ξύλο, ώστε η σκάφη να έχει ομοιόμορφη ανταπόκριση στον ήχο.

Μανιφέστο οργανο-ποιητικής

Ο κατασκευαστής Γιάννης Κουκουρίγκος έγραψε, για πρώτη φορά και για χάρη των αναγνωστών του «ΒΗΜΑScience» σε κωδικοποιημένη μορφή τις απόψεις του για την κατασκευή οργάνων με καμπύλο αντηχείο. Και περιμένει να συζητήσει τις όποιες ιδέες ή αντιρρήσεις θα υπάρξουν την Κυριακή μετά την ομιλία του.

Κυριολεκτικά πρωτόλειο αντικείμενο μύησης, έτοιμο αντηχείο, η απλή κολοκύθα, απαλλάσσει τον νέο οργανοποιό από την ιδιαίτερα δύσκολη κατασκευή του αντηχείου με τη μέθοδο της ντούγας (φέτας).

Η μορφή των εξελιγμένων αντηχείων θα συνεχίσει να παραπέμπει στον ταπεινό αυτόν καρπό.

Προγονολατρεία και εμμανής προσκόλληση ή αρχετυπικό σύμβολο θεμελιωμένο σε πανίσχυρο νόμο; Χαίρει πάντως ιδιαίτερης εκτίμησης στις τάξεις των ελλήνων οργανοποιών.

Φανταστείτε μια σημειακή ηχητική πηγή αντί για το κουκούτσι σε μια ρώγα σταφυλιού. Θα δημιουργήσει ένα σφαιρικό κύμα που κάποια χρονική στιγμή θα ταυτιστεί με τον φλοιό της ρώγας.

Αυτό παραπέμπει και στην Πυθαγόρεια μονάδα. Ενας κύκλος (και κατ’ επέκταση σφαίρα), εφοδιασμένος με ένα σημείο στο κέντρο του. Με βάση αυτήν ο φιλόσοφος αξιώνει και τη σφαιρικότητα της Γης.

Τη λύση για σύνθετα αντικείμενα θα δώσει αργότερα η αρχή του Huygens. Κάθε σημείο του μετώπου ενός ηχητικού κύματος γίνεται μια δευτερεύουσα σημειακή πηγή. Από το άθροισμα της συνεισφοράς καθεμιάς από αυτές θα προκύπτει το νέο μέτωπο κύματος.

Μια εγκάρσια τομή κολοκύθας το επιβεβαιώνει και σχηματικά (αποκαλύπτοντας μια κάπως κυματική κατανομή σπόρων). Ο εξωτερικός φλοιός θα ταυτιστεί με το μέτωπο κύματος, με τους σπόρους να είναι οι δευτερεύουσες πηγές. Κυματική φύση των καρπών και καρπική φύση του κύματος. Σκεπτόμενοι αφαιρετικά ανάγουμε τα φυσικά αντικείμενα σε ομοειδή σφαιρικά σύνολα, απογυμνώνοντάς τα από τα ειδικά τους χαρακτηριστικά.

Η εφαρμογή των παραπάνω στα έγχορδα μουσικά όργανα είναι εντυπωσιακή.

Το αρμονικό επίπεδο (= το καπάκι) ενός έγχορδου μουσικού οργάνου δονείται με μια σειρά από τρόπους ταλάντωσης (κατ’ αναλογία των τρόπων ταλάντωσης μιας χορδής). Από αυτούς ο θεμελιώδης μπορεί να θεωρηθεί ότι παράγεται (με μεγάλο ποσοστό αξιοπιστίας) από μια σειρά σημειακών πηγών κατάλληλης έντασης, κατανεμημένων επάνω στον άξονα συμμετρίας του καπακιού. Το μέτωπο κύματος θα προκύψει με τη συμβολή όλων αυτών των σημειακών πηγών. Και θα έχει το σχήμα μιας εκ περιστροφής επιφάνειας.

Αν το σχήμα του αντηχείου είναι ανάλογο με αυτό του μετώπου (περίπτωση των λαουτοειδών), το κύμα θα προσπέσει και θα ανακλαστεί ταυτόχρονα. Το ταυτόχρονο αυτό θα απαλείψει μια σειρά από χαοτικά φαινόμενα που επηρεάζουν αρνητικά τον παραγόμενο ήχο.

Πολυπλοκότεροι τρόποι ταλάντωσης σχετίζονται με διαφορετικές κατανομές σημειακών πηγών πάνω στο αρμονικό επίπεδο. Στις περιπτώσεις αυτές το παραγόμενο μέτωπο κύματος και κατ’ επέκταση το βέλτιστο αντηχείο δεν μπορεί να προβλεφθεί από τη χρησιμοποιούμενη μέθοδο (απουσία φυσικού αναλόγου).

Πειραματισμοί και εμπειρία αναπληρώνουν το έλλειμμα αυτό. Οι οργανοποιοί ρυθμίζουν την πλάτη του οργάνου ανάλογα με το ύφος του οργάνου και τη θέση του στο μουσικό σύνολο. Η επιστημονική κεφαλαιοποίηση της εμπειρίας αυτής οδηγεί στη διατύπωση: «Η συχνότητα του τρόπου ταλάντωσης είναι αντίστροφα ανάλογη με τη βέλτιστη καμπυλότητα (1/R) του αντηχείου».

Η εγκυρότητα των ακροβασιών ανάμεσα στους καρπούς και στα κύματα οδηγεί σε μια νέα ριζοσπαστική μορφή του κιθαριστικού αντηχείου. Η επίπεδη πλάτη θα αντικατασταθεί από άλλη με δύο διαδοχικές καμπύλες επιφάνειες (από το επάνω έως το κάτω μέρος), κατ’ εικόνα μιας μισής διπλής κολοκύθας.

Η περιγραφή του τρόπου λειτουργίας του αντηχείου και η συνεισφορά της γεωμετρίας του μπορούν να πραγματοποιηθούν με μαθηματικές μεθόδους Ανάλυσης. Η ολοκλήρωση μιας τέτοιας έρευνας θα προκαλέσει ισχυρούς κραδασμούς και φαινόμενα ντόμινο και για άλλα έγχορδα.

 

*Το 1ο Πανελλήνιο Φεστιβάλ Παραδοσιακής Οργανοποιίας – 30 Ιουνίου, 1 και 2 Ιουλίου στο Πολιτιστικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων «Μελίνα», Ηρακλειδών 10 στο Θησείο, οργανώνεται από το εργαστήριο «Ασκαρδαμυκτί». Είναι μια μεγάλη γιορτή για την παραδοσιακή οργανοποιία και την ελληνική παράδοση. Το πρόγραμμα του φεστιβάλ (www.lutheriefest.com) περιλαμβάνει: έκθεση παραδοσιακής οργανοποιίας, ομιλίες ακαδημαϊκών, καλλιτεχνών και οργανοποιών, εργαστήρια παιδιών και ενηλίκων και μουσικές παραστάσεις.

 

Είσοδος ελεύθερη.