Η μεγάλη πανώλη και η ιστορία της νεκραναστημένης

 της Αύρας Ξεπαπαδάκου

 

Η ιστορία της Ginevra Amieri-Rondinelli, όπως παραδίδεται από τον Ιταλό φιλόλογο και λογοτέχνη Domenico Maria Manni, διαδραματίζεται στη Φλωρεντία, κατά τη διάρκεια της μεγάλης πανώλης. Η όμορφη Τζινέβρα, σύζυγος του Antonio Rondinelli, θεωρείται θύμα της πολύνεκρης αυτής επιδημίας και κηδεύεται πριν διαπιστωθεί με βεβαιότητα ο θάνατός της. Όταν σηκώνεται από τον τάφο, περιφέρεται σαν φάντασμα στους έρημους δρόμους της πόλης, αναζητώντας άσυλο πρώτα στον σύζυγο, έπειτα στον πατέρα της και στη συνέχεια στους φίλους και τους γνωστούς της. Όλοι τους ανεξαιρέτως πιστεύουν ότι αντικρίζουν το πνεύμα της νεκρής και έντρομοι σφαλίζουν τις πόρτες τους. Τότε η Τζινέβρα καταφεύγει στην αγκαλιά του Γκουίντο, του παιδικού της έρωτα. Στο τέλος το σμίξιμο του ζευγαριού επικυρώνεται και από τον ίδιο τον επίσκοπο της Φλωρεντίας, ενώ ο πρώτος σύζυγος υποχρεώνεται να καταβάλει την προίκα της γυναίκας του. Ο συγγραφέας τονίζει ότι πρόκειται για αληθινή ιστορία από τα χρονικά της πόλης της Φλωρεντίας. Ένας δρόμος της πόλης, μάλιστα, εκεί όπου υποτίθεται ότι περιπλανήθηκε η νεκροζώντανη Τζινέβρα, ονομάστηκε “Via della morte” [Οδός της νεκρής].

Η Ιταλίδα Ginevra χαρίζει το όνομα και την ιστορία της στο ομότιτλο ημιτελές ποίημα που γράφει το 1821 ο Άγγλος ρομαντικός ποιητής Percy Bysshe Shelley. Το ποίημα “Ginevra”, σύμφωνα με την έκδοση του 1862 που επιμελείται η γνωστή σύζυγος του ποιητή, Mary, αντλεί την έμπνευσή του από μία ιστορία που περιείχετο στον πρώτο τόμο της έκδοσης L’Osservatore Fiorentino.

Μετά από μία δεκαετία, η ιστορία της Ginevra περιλαμβάνεται στον γαλλικό ιστορικό και ταξιδιωτικό οδηγό Florence et ses vicissitudes [Η Φλωρεντία και τα παράδοξά της] του Louis-Charles Delécluze (1837). Έπειτα περνάει στα επιδέξια χέρια της διάσημης οπερατικής διάδας των Fromental Halévy και Eugène Scribe, η οποία υπογράφει την πεντάπρακτη όπερα Guido et Ginévra ou La peste de Florence [Γκουιντό και Ζινεβρά ή Η πανώλητης Φλωρεντίας] (1838).

Ο Scribe αναπτύσσει τη γνωστή ιστορία με μικρές αποκλίσεις, ενώ παράλληλα ενδυναμώνει τον δραματουργικό της ιστό. Μακρινός μαθητής των αρχαίων τραγικών και μοναδικός αριστοτέχνης της δραματικής γραφής, αντιστρέφει το αποτελεσματικότατο θεατρικά τέχνασμα της απότομης αλλαγής της τύχης που επιστρατεύει ο Ευριπίδης στην Άλκηστη: εκεί, μία νεκρώσιμη εκφορά μετατρέπεται αναπάντεχα σε γαμήλια τελετή, εδώ ο αιφνίδιος θάνατος της Ζινεβρά συντελείται κατά τη διάρκεια του γάμου της. Στην εκδοχή του Scribe, ένα δηλητηριασμένο πέπλο, σαν αυτό που στέλνει η Μήδεια στη βασιλοπούλα της Κορίνθου, στην ομότιτλη ευριπίδεια τραγωδία, προκαλεί τη λιποθυμία της ηρωίδας και τη ρίχνει σε λήθαργο. Όταν συνέρχεται και σηκώνεται από το μνήμα, περιπλανιέται αποδιωγμένη μέσα στο χιόνι, ώσπου την περιμαζεύει ο γλύπτης Γκουιντό. Η νεκραναστημένη αγαλμάτινη παρουσία της Ζινεβρά στην τρίτη πράξη φέρνει στο νου την αντίστοιχη άψυχη πυγμαλιωνική εμφάνιση της πεπλοφόρου Άλκηστης, στο τέλος του ομότιτλου δράματος του Ευριπίδη.

Ο Βρετανός δραματουργός Leigh Hunt θα δει τη δική του Τζινέβρα να νεκρανασταίνεται στο Covent Garden με το πεντάπρακτο δράμα A Legend of Florence [Ένας θρύλος της Φλωρεντίας] (1840). O Hunt γράφει στον πρόλογο του έργου του ότι επισκέφθηκε τη Φλωρεντία και, περπατώντας στη Via della morte, έμαθε την ιστορία της νεκροζώντανης Τζινέβρα, προσθέτoντας μία βελονιά στον καμβά του ιδιότυπου αρχαίου μύθου, αυτού της νεκραναστημένης συζύγου. Το νήμα που έχει περιτυλίξει τον μύθο αυτόν μέσα στους αιώνες είναι μακρύ και οι πυκνές του διακλαδώσεις διατρέχουν τον χώρο της λογοτεχνίας, της όπερας και της λαϊκής δοξασίας. Πάντως, το αδρό γενικό πλαίσιο του μύθου, που περιπλέκεται γύρω από το παράδοξο της ζωής μέσα στο θάνατο και την αιφνίδια, σε σημείο βιαιότητας, μεταστροφή της τύχης παραμένει το ίδιο από την ευριπίδεια Άλκηστη έως τις πολυάριθμες εκδοχές που λαμβάνει μέσα στον 19ο αιώνα.

Χρονολόγιο της γυναίκας που ετάφη ζωντανή στη λογοτεχνία και το θέατρο (επιλογή)

438 π.χ.: Ευριπίδης, Άλκηστις

1737: Françoise Gayot de Pitaval, Causes célèbres et intéressantes avec les jugements qui les ont décidées [Ξακουστές και ενδιαφέρουσες δικαστικές υποθέσεις μετά της ετυμηγορίας των]

1759-1760: Domenico Maria Manni, Le veglie piacevoli: ovvero notizie de’ più bizzari e giocondi uomini Toscani, le quali possono servire di utile trattenimento [Οι ευτυχείς ειδήσεις: ή ειδήσεις για τους πιο παράξενους και ευδαίμονες ανθρώπους της Τοσκάνης, οι οποίες δύνανται να χρησιμεύσουν ως επωφελές ανάγνωσμα]

1821: Percy Bysshe Shelley, “Ginevra”

1821: Ανώνυμος, “The buried alive”, Blackwood’s EdinburghMagazine, X, Oct. 1821

1827: Ανώνυμος, “The lady buried alive”, The Casket or Flowers of Literature, Wit and Sentiment, Sept. 1827.

1833 & 1843-1844: Fréderic Soulié, Mademoiselle de la Faille

1835: Benoist du Sablon, Mademoiselle de la Faille ou Le pouvoir du baiser [Δεσποινίς ντε Λαφάιγ ή Η δύναμη του φιλιού]

1837: Louis-Charles Delécluze, Florence et ses vicissitudes [Η Φλωρεντία και τα παράδοξά της]

1838: Fromental Halévy & Eugène Scribe, Guido et Ginévra ou La peste de Florence [Γκουιντό και Ζινεβρά ή Η πανώλη της Φλωρεντίας]

1840: Leigh Hunt, A Legend of Florence [Ένας θρύλος της Φλωρεντίας]

1840: Edgar Allan Poe, “The Premature Burial”

1842: Anicet Bourgeois & Gustave Lemoine, Mademoiselle de la Faille

1855-1856: Παύλος Καρρέρ [Paolo Carrer] & Giuseppe Sapio, La Rediviva [Η Nεκραναστημένη]

φωτο: Mademoiselle de la Faille των Anicet Bourgeois & Gustave Lemoine – Le magazine théâtral, 1842.

 

από το βιβλίο Παύλος Καρρέρ,  Αθήνα: Fagottobooks, 2013, σσ. 280-286. 

Πηγή

 
Top