Γράφει η Γιώτα Μυρτσιώτη

Μια ταλαντούχα αρχιμουσικός σήκωσε την μπαγκέτα και έδωσε το σύνθημα από το Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης για την έναρξη στις τοποθετήσεις καλλιτεχνικών διευθυντών σε πολιτιστικούς οργανισμούς της χώρας με όρους, προϋποθέσεις και διαφάνεια. Η Ζωή Ζενιώδη δεν σηματοδοτεί μόνο την πρώτη ολοκληρωμένη διαδικασία στους πολυσυζητημένους και περιπετειώδεις ανοιχτούς διαγωνισμούς. Με την επιλογή της, η Θεσσαλονίκη ανατρέπει τα δεδομένα στον χώρο της μουσικής για τη χαμηλή ποσόστωση των γυναικών σε διευθυντικές θέσεις.

Γυναίκες ηγούνται πλέον των τριών κρατικών μουσικών Οργανισμών. Στο Μέγαρο Μουσικής η 42χρονη Ζωή Ζενιώδη, στην Κρατική Ορχήστρα εδώ και δύο χρόνια η αρχιμουσικός Ζωή Τσόκανου και στο Κρατικό Ωδείο –το μοναδικό κρατικό της χώρας– την τελευταία οκταετία, η Λόλα Τότσιου. Τυχαίο; Μπορεί, αλλά η συγκυρία εκπέμπει ένα αισιόδοξο μήνυμα.

«Κάθε άνθρωπος πρέπει να εξελίσσει τα ταλέντα, τις ικανότητές του. Είναι αδιάφορο αν είναι γυναίκα ή άνδρας», λέει η Ζωή Ζενιώδη, καλλιτεχνική διευθύντρια του Μεγάρου Μουσικής Θεσσαλονίκης.

Για τη Ζωή Ζενιώδη –την πρώτη γυναίκα που διηύθυνε την Opera Sauthwest στο Νέο Μεξικό– σημαίνει και κάτι παραπάνω. Είναι μία από τις 25 γυναίκες που έχουν επιλεγεί, από εκατοντάδες υποψήφιες παγκοσμίως, ως μέλη του Institute of Women Condructions της Οπερας του Ντάλας, ένα σχήμα που δημιουργήθηκε το 2015 για να παρακολουθεί την εξέλιξη των γυναικών σε θέσεις ευθύνης γενικά, κυρίως στον χώρο της μουσικής.

«Εγινα μέλος του Ινστιτούτου το 2016. Μέχρι τότε γυναίκα σε διευθυντική θέση μεγάλης αμερικανικής ορχήστρας δεν υπήρχε, με εξαίρεση τη Μαρίν Ασλοπ στη Συμφωνική Ορχήστρα της Βαλτιμόρης. Βλέποντας ότι και στην πρωτοπόρα Αμερική η ποσόστωση ήταν και παραμένει χαμηλή, θεωρώ η Θεσσαλονίκη μια μικρότερη πόλη, καινοτομεί. Εχει παράδοση εξάλλου στην καινοτομία. Γεννήθηκα στη Νέα Σμύρνη, αλλά μεγάλωσα ακούγοντας από τη δασκάλα μου Ιντα Λώρη-Μαργαρίτη –σύζυγο του μουσουργού Λώρη Μαργαρίτη– για τις πρωτοποριακές δράσεις της Θεσσαλονίκης στις αρχές του 20ού αιώνα, όταν για παράδειγμα σε ηλικία 11 χρόνων συνόδευε με το πιάνο της ταινία βωβού κινηματογράφου», λέει στην «Κ» η Ζωή Ζενιώδη.

Η ιστορική συγκυρία

«Στον τομέα της μουσικής οι πρώτες γυναίκες έπρεπε να παλέψουν πολύ για να κατακτήσουν θέσεις σε σημαντικές ορχήστρες», λέει η Ζωή Τσόκανου, καλλιτεχνική διευθύντρια στην Κρατική Ορχήστρα Θεσσαλονίκης. ΓΙΩΡΓΟΣ ΧΡΥΣΟΧΟΪΔΗΣ

Από τις διηγήσεις της δασκάλας της πολλά έχουν αλλάξει. Δύο γυναίκες μαέστροι της ίδιας γενιάς έχουν κατακτήσει έναν ανδροκρατούμενο χώρο και τώρα, μαζί με μια τρίτη πιανίστα, διευθύνουν οργανισμούς, διαφορετικούς αλλά αλληλένδετους, που άντεξαν στην κρίση και εξακολουθούν να παλεύουν. Πώς σχολιάζουν αυτήν την ιστορική συγκυρία;

Ζωή Ζενιώδη: Κάθε άνθρωπος πρέπει να εξελίσσει τα ταλέντα, τις ικανότητές του και να δημιουργεί με βάση πάντα τη σκληρή δουλειά. Είναι αδιάφορο αν είναι γυναίκα ή άνδρας. Ωστόσο, επειδή οι γυναίκες έχουν υποστεί απαγόρευση σε πολλούς τομείς, είναι σημαντικό ότι κάτι αλλάζει. Η ποιότητα πολλές φoρές δεν εξαρτάται από το φύλο, αλλά αν δεν υπάρχει ποσότητα δεν θα μπορέσουμε να διακρίνουμε και την ποιότητα.

Ζωή Τσόκανου: Τυχαία αλλά δίνει το στίγμα της εποχής. Το θέμα συζητείται πολύ στην πολιτική, αλλά στον τομέα της μουσικής οι πρώτες γυναίκες έπρεπε να παλέψουν πολύ για να κατακτήσουν θέσεις σε σημαντικές ορχήστρες. Το ζήτημα δεν είναι η ποσόστωση αλλά η αξία και οι δυνατότητες που παρέχονται. Είναι ένα μικρό ρυάκι που κυλάει και εύχομαι να γίνει σύντομα ποταμός.

Λόλα Τότσιου: Η Θεσσαλονίκη είναι πρωτοποριακή σε πολλά. Μπορεί να είναι σύμπτωση, όμως το βρίσκω εξαιρετικά ενδιαφέρον. Δεν πιστεύω ότι αξιωματικά μια γυναίκα θα διοικήσει καλύτερα από έναν άνδρα ή το αντίθετο, αλλά μια γυναίκα λειτουργεί με διαίσθηση και λιγότερο με ορθολογική σκέψη. Στη συγκεκριμένη θέση, η τέχνη σπάει κανόνες του ορθολογισμού κι αυτό ανοίγει άλλες διαδρομές.

– Ποιο προσόν οφείλει να διαθέτει ένας καλός καλλιτεχνικός μάνατζερ;
Z. Z.: Διαύγεια νου και ψυχής. Εγκαιρη κατανόηση του περιβάλλοντος χώρου, των συνθηκών, του τόπου, του χρόνου, των περιορισμών και των δυνατοτήτων. Αγάπη για τη δουλειά, τον άνθρωπο και το αντικείμενό του. Οριοθετημένη και ξεκάθαρη στάση σε συνεργασίες και στην αντιμετώπιση των προβλημάτων.

Ζ. ΤΣ.: Καλλιτεχνικό ένστικτο που προκύπτει από την εμπειρία, την τριβή, τις γνώσεις, τις επαφές. Δυστυχώς, στην Ελλάδα οι καλλιτεχνικοί διευθυντές είναι αναγκασμένοι να μπαίνουν και σε άλλα νερά που απαιτούν σπουδές καλλιτεχνικού μάνατζερ, ρόλο που εκτελεί ο γενικός διευθυντής όπως γίνεται σε όλο τον κόσμο.

Λ. Τ.: Οργάνωση, σωστή καθοδήγηση, εμπιστοσύνη στους συνεργάτες, ενσυναίσθηση για τη σωστή διαχείριση του ανθρώπινου δυναμικού.

«Ο σπόρος έχει πέσει για μια ολιστική προσέγγιση στη μουσική εκπαιδευτική διαδικασία», λέει η Λόλα Τότσιου, διευθύντρια του Κρατικού Ωδείου Θεσσαλονίκης.

Η συνεργασία των οργανισμών

– Ποιες προτεραιότητες θέτει η κάθε μία και ποιο ιδανικό μοντέλο συνεργασίας θα απογείωνε τον μουσικό πολιτισμό της Θεσσαλονίκης;
Ζ. Ζ.: Αν και ανέλαβα μόλις, στον φάκελο της υποψηφιότητας –βάσει της διαδικασίας– είχα καταθέσει τους βασικούς άξονες του τριετούς προγραμματισμού με επίκεντρο τον εορτασμό του Μεγάρου για τα εικοσάχρονα της λειτουργίας του το 2020. Κινείται σε δύο θεματικές, τις «Γέφυρες στον χώρο και στον χρόνο».

Η πρώτη περιλαμβάνει μουσικές και πολιτιστικές ανταλλαγές για να γνωρίσουμε γωνιές του πλανήτη και να μας γνωρίσουν. Οι «Γέφυρες στον χρόνο» αφορούν το εορταστικό έτος. Κορμός τους είναι η μουσική αναδρομή, ανά δεκαετίες και ανά αιώνες, στην ιστορία της μουσικής από το 1620 ώς σήμερα και ποικίλες εκδηλώσεις, μεταξύ αυτών και διαγωνισμό για να φωτίσουμε το Μέγαρο σαν φάρο πολιτισμού, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Στο πλάνο σαφώς συμπεριλαμβάνονται συνεργασίες με φορείς, ορχήστρες, σχολεία.

Προτεραιότητα ενός μοντέλου αποτελούν τα εκπαιδευτικά προγράμματα σε νέους, άνοιγμα στην πόλη και σε κοινωνικές δομές (κέντρα προσφύγων, φυλακές, γηροκομεία, ψυχιατρικές δομές ακόμη και κατειλημμένοι χώροι κ.ά.) που δεν λαμβάνουν εύκολα κλασική μουσική. Το μεγαλύτερο στοίχημα είναι η εξωστρέφεια με εμφανίσεις εκτός συνόρων, ώστε σε λίγα χρόνια αν πεις Θεσσαλονίκη να δείχνουν στον χάρτη το Μέγαρο Μουσικής.

Z. ΤΣ.: Η συνεργασία με τους τρεις οργανισμούς έχει ξεκινήσει. Είμαστε ο συνδετικός κρίκος και οι δράσεις μας στοχεύουν στην εμφάνιση των σπουδαστών με μια επαγγελματική ορχήστρα. Αυτό που μας λείπει είναι μια μεγαλύτερη προοπτική σύνδεσης των οργανισμών κάτω από μια μεγάλη ομπρέλα. Είμαστε μικρή πόλη αλλά με αρκετά μέσα για να οργανώσουμε ένα συγκεκριμένο πλάνο. Το ιδανικό είναι δύσκολο. Υπάρχουν προβλήματα που έχουν να κάνουν με το θεσμικό πλαίσιο κάθε οργανισμού. Ενα από τα μεγαλύτερα είναι ότι η ΚΟΘ δεν έχει δική της στέγη. Η μισθωμένη αίθουσα δοκιμών, αφενός επιβαρύνει τη μειωμένη επιχορήγηση, αφετέρου είναι μόνο για συναυλίες μουσικής δωματίου.

Προσπάθειες μεταξύ ΟΜΜΘ και ΚΟΘ έχουν γίνει και παρά τη βούληση το πρόβλημα παραμένει δυσεπίλυτο. Μεγάλος στόχος είναι και η εξωστρέφεια με περισσότερη παρουσία στην Ελλάδα, στο εξωτερικό και ηχογραφήσεις, κάτι που η ΚΟΘ έκανε πριν από την κρίση αλλά συρρικνώθηκαν.

Λ. Τ.: Παρέλαβα στα πρώτα χρόνια της κρίσης ένα Ωδείο που χαροπάλευε με χρέη 650.000 ευρώ. Ο πρώτος στόχος ήταν η επιβίωση. Η εξωστρέφεια δεν ήρθε σαν μια ιδεοληψία αλλά από ανάγκη. Τα τελευταία χρόνια βρίσκουμε τρόπους και δρόμους να διασταυρωθούμε με όλους τους φορείς και να δημιουργούμε τέχνη. Θεσμοθετήσαμε δράσεις και εκπαιδευτικές διαδικασίες. Οι δύο νεανικές ορχήστρες του Ωδείου (Εφήβων και Συμφωνική) και σπουδαστές μας συμμετέχουν σε συναυλίες με τις ορχήστρες της πόλης. Ο σπόρος έχει πέσει για μια ολιστική προσέγγιση στη μουσική παιδευτική διαδικασία. Ωστόσο, τα προβλήματα φυτρώνουν σαν μανιτάρια. Οκτώ υπουργοί άλλαξαν επί θητείας μου. Ούτε το στεγαστικό στο διατηρητέο κτίριο της Φράγκων λύθηκε. Ούτε το θέμα διαβάθμισης του απολυτηρίου τίτλου σπουδών.

Κεντρική φωτό: «Κάθε άνθρωπος πρέπει να εξελίσσει τα ταλέντα, τις ικανότητές του. Είναι αδιάφορο αν είναι γυναίκα ή άνδρας», λέει η Ζωή Ζενιώδη (φωτ.), καλλιτεχνική διευθύντρια του Μεγάρου Μουσικής Θεσσαλονίκης. Μαζί με τη Ζωή Τσόκανου, καλλιτεχνική διευθύντρια στην Κρατική Ορχήστρα Θεσσαλονίκης, και τη Λόλα Τότσιου, διευθύντρια του Κρατικού Ωδείου Θεσσαλονίκης, είναι οι τρεις γυναίκες που σφραγίζουν τη μουσική ζωή στη συμπρωτεύουσα.

Πηγή