Γιώργος Αποστολάκης, κατασκευαστής ενός σπάνιου καλαμένιου μουσικού οργάνου που λέγεται νέυ

Σε μια αγροικία της Ριτσώνας, κοντά στη Χαλκίδα, έχει το εργαστήριο του ο Γιώργος Αποστολάκης, ο οποίος κατασκευάζει με τελετουργικό τρόπο ένα σπάνιο καλαμένιο μουσικό όργανο, που λέγεται νέυ και βγάζει ζεστό και βραχνό ήχο. Το όργανο αυτό έχει τις ρίζες του στην Εγγύς Ανατολή και δίνει ιδιαίτερη ποιότητα στην ελληνική παραδοσιακή μουσική.

Τα πρώτα βήματα

“Σε ένα ταξίδι μου στο Νεπάλ αγόρασα ένα απλό καλαμένιο σουραύλι για να πειραματιστώ. Μόλις γύρισα στην Ελλάδα πήγα σε μια συναυλία του Σωκράτη Μάλαμα, όπου άκουσα έναν οργανοπαίχτη, τον Κώστα Θεοδώρου, να παίζει νέυ. Μαγεύτηκα τόσο πολύ από τον βαθύ και ζεστό ήχο, που την επομένη αγόρασα ένα μικρό αραβικό νέυ, που το λένε μπολαχέν. Στη συνέχεια πήγα στο Ωδείο Αθηνών και ξεκίνησα μαθήματα με τον Χρήστο Τσιαμούλη”.

Χάρη σ’ αυτόν τον σπουδαίο δάσκαλο ο Γιώργος Αποστολάκης μπήκε πιο βαθιά στα μυστήρια της παραδοσιακής μουσικής. Με τον καιρό άρχισε να φτιάχνει μόνος του νέυ, χρησιμοποιώντας καλάμια που έβρισκε στο Καλαμάκι. Μάλλον από εκεί πήρε το όνομά του αυτό το προάστιο της Αθήνας. Δεν ήταν, όμως, τόσο καλά τα πρώτα όργανα που έφτιαξε και τα χάρισε πέρα δώθε.

Το εργαστήριο του είναι γεμάτο με ειδικά επιλεγμένα καλάμια που σταδιακά τα μετατρέπει σε νέυ.

Περιπλάνηση στους καλαμιώνες

Ο Γιώργος Αποστολάκης μετά το Καλαμάκι πήγε στις Θεσπιές της Θήβας για να αναζητήσει καλύτερα καλάμια, επειδή από εκεί κατάγονταν οι αρχαίοι οργανοπαίχτες του αυλού. Υπέθεσε ότι με τα φτωχά μέσα εκείνης της εποχής δεν μπορούσαν οι τεχνίτες να μετακινηθούν μακριά για να αναζητήσουν καλάμια. Για να αναπτυχθεί η τέχνη κατασκευής αυλών στις Θήβες, αυτό σημαίνει ότι εκεί γύρω θα υπάρχουν κατάλληλοι καλαμιώνες.

“Δεν είναι όλα τα καλάμια κατάλληλα για την κατασκευή του νέυ. Από ένα καλαμιώνα 500 μέτρων είναι ζήτημα να βγουν 20 σωστά καλάμια. Σε μια περίπτωση, όμως, σε έναν τρομερό καλαμιώνα στον Πύργο της Ηλείας, δίπλα στις γραμμές του τρένου, βρήκα 48 τέλεια καλάμια μέσα σε 10 τετραγωνικά μέτρα. Σε γενικές γραμμές θεωρώ ότι τα καλύτερα καλάμια τα έχει ο Ορχομενός και η Τήνος”.     

Ψάχνει ξερικά καλάμια ο Γιώργος Αποστολάκης, με μικρή απόσταση των κόμπων μεταξύ τους. Πετροκάλαμα με χοντρό τοίχωμα, που τα μάτια των φύλλων στους κόμπους είναι σκληρά. Αυτά τα καλάμια βγάζουν ήχο σταθερό που διαπερνάει τα πάντα.

Τα νεροκάλαμα με το λεπτό τοίχωμα έχουν ελαστικό ήχο, φυσάς πιο δυνατά μέσα σ’ αυτά και ανεβάζουν συχνότητα μέχρι και ένα ημιτόνιο. Τα πετροκάλαμα ανεβάζουν το πολύ μέχρι μισό ημιτόνιο και είναι κατάλληλα για ορχήστρες.

Τα νεροκάλαμα είναι για να παίζεις μόνος σου, α καπέλα, επειδή βγάζουν σολιστικό και ευαίσθητο ήχο. Στις τελετές των περιστρεφόμενων δερβίσηδων οι νεΰστες παίζουν με νεροκάλαμα.

Βυθίζει τα νέυ σε σησαμέλαιο για μερικές μέρες για να τα λιπάνει.

Αυτοσυγκέντρωση και αυτοσυγκράτηση

Ο Γιώργος Αποστολάκης είναι γιος παπά, αλλά και λάτρης των πολεμικών τεχνών. Γεννήθηκε στην Τήνο, αλλά μεγάλωσε στην Σάμο, όπου ήταν ιερέας ο πατέρας του. Από μικρός άκουγε και έψελνε θρησκευτικούς ύμνους, ζώντας μέσα σε ένα περιβάλλον ευσέβειας και μετριοπάθειας.

Παράλληλα, επειδή του άρεσαν οι παιδικοί ηρωισμοί ένιωσε έντονη έλξη προς τις πολεμικές τέχνες. Γρήγορα, όμως, ξεπέρασε το στάδιο των παιδικών εγωισμών, κρατώντας το απόσταγμα των πολεμικών τεχνών, που είναι η αυτοσυγκράτηση.  

Στην ερώτηση πώς μπορεί να μην παρασυρθεί από τη βία ένας άνθρωπος που ασκείται στις πολεμικές τέχνες, απαντάει: “Μέσα από τις πολεμικές τέχνες έμαθα τι σημαίνει καταστροφή και πώς μπορώ να την αποφύγω. Οι άνθρωποι δεν είναι πέτρες που τις βάζεις κάτω και τις σπας. Στόχος μου είναι η απάλειψη της βίας και η προστασία του ανθρώπου. Οι πολεμικές τέχνες είναι ευγενικές τέχνες, αρνείσαι συνειδητά να σκοτώσεις, σε μαθαίνουν να διατηρείς την ηρεμία σου και να είσαι υπομονετικός. Σε μυούν στην αυτοσυγκέντρωση και την αυτοσυγκράτηση, που είναι απόλυτα χρήσιμα εργαλεία στη δουλειά μου ως κατασκευαστής μουσικών οργάνων”.

Λατρεύει όλα τα παραδοσιακά όργανα και όλες τις μορφές τέχνης.

Αφιερωμένος στην τέχνη

Ο Γιώργος Αποστολάκης έχει μαθητεύσει στη Σχολή Καλών Τεχνών της Τήνου και ασχολείται σοβαρά με τη ζωγραφική και τη γλυπτική. Επίσης, έχει σπουδάσει φωτογραφία. Είναι αφιερωμένος ολοκληρωτικά στην τέχνη σαν σύνολο και όχι μόνο στη μουσική.

Είναι εντυπωσιακό ένας θεόρατος άντρας, με σώμα ατσάλινο και παράστημα που θα το ζήλευαν οι πολεμιστές των ειδικών δυνάμεων, να είναι τόσο ευαίσθητος στην τέχνη και να ξοδεύει ατέλειωτες ώρες για να παράγει ονειρικούς ήχους από ένα απλό καλάμι.

Δεν είναι τυχαία τόσο σημαντικός κατασκευαστής μουσικών οργάνων. Οι περισσότεροι νεΰστες στην Ελλάδα παίρνουν νέυ από αυτόν, αλλά και πολλοί από Ευρώπη και Ασία. Δίνει νέυ σε πολλούς οργανοπαίχτες από την Περσία, ακόμα και σε Τούρκους από το Ικόνιο, το οποίο θεωρείται η Μέκκα αυτού του οργάνου.

Υπάρχουν νέυ διαφόρων μηκών, με τα μακρύτερα να παράγουν χαμηλές και τα κοντύτερα υψηλές συχνότητες.

Όργανο με ιστορία χιλιάδων ετών

Το νέυ παίζεται στις Αραβικές χώρες, το Ιράν, την Τουρκία και την κεντρική Ασία. Η λέξη νέυ στα αρχαία περσικά σημαίνει καλάμι. Εικονογραφίες και γραπτές αναφορές αποδεικνύουν την χρήση του από τους αρχαίους Αιγύπτιους κατά την τρίτη χιλιετηρίδα π.Χ.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει μια παλέτα του 2900 π.Χ. που εκτίθεται στο μουσείο Ashmolean της Οξφόρδης, στην οποία απεικονίζεται μια αλεπού να παίζει νέυ. Επίσης, ένα ασημένιο νέυ του 2400 π.Χ. βρέθηκε στο βασιλικό κοιμητήριο της Ουρ στη νότια Μεσοποταμία.

Στη χώρα μας το νέυ είναι σχετικά νεόφερτο όργανο και αυτοί που το παίζουν είναι οι περισσότεροι νεαρής ηλικίας. Οι Έλληνες της Τουρκίας το ξέρουν από παλιά, επειδή αποτελούσε βασικό όργανο της μουσικής τους κουλτούρας. Στην Ελλάδα το προώθησαν και το καθιέρωσαν φωτισμένοι δάσκαλοι της έντεχνης παραδοσιακής μουσικής.

Το στόμιο που φυσούν το νέυ λέγεται και μπασπαρές στα τουρκικά. Στη φωτογραφία φαίνεται μπασπαρές από κέρατο βουβαλιού, που θεωρείται ο καλύτερος.

Τελετουργική τέχνη

Στο εργαστήριο του Γιώργου Αποστολάκη στη Ριτσώνα πηγαίνουν πολλοί νεΰστες για να πάρουν καινούργια νέυ ή να συντηρήσουν τα παλιά. Νεαρά άτομα με πάθος για την παραδοσιακή μουσική, παρακολουθούν έκθαμβοι την τελετουργική συντήρηση του οργάνου τους από τον Γιώργο Αποστολάκη.

Το καθαρίζει με πρωτόρακο άνω των 90 βαθμών από τους μύκητες που αφήνουν τα χνώτα. Δεν χρησιμοποιεί οινόπνευμα γιατί είναι πολύ πτητικό και καταστρέφει την κόλα. Το πρωτόρακο είναι τόσο δραστικό που άμα το πιείς μπορεί να τυφλωθείς. Είναι, επίσης, αρωματικό και αφήνει τη μυρωδιά του στο νέυ, ένας παραπάνω λόγος που το προτιμάει έναντι του οινοπνεύματος.

Ρίχνει το πρωτόρακο μέσα στο καλάμι και το κουνάει για λίγο να πάει παντού. Μετά βάζει φωτιά στη μία άκρη, η φλόγα της οποίας διαπερνάει σαν μια μικρή έκρηξη το καλάμι και βγαίνει από την άλλη μεριά.

Οι νεΰστες καρδιοχτυπούν μόλις βλέπουν την έκρηξη της φωτιάς μέσα στο όργανό τους, αλλά ο τεχνίτης τούς καθησυχάζει. Έχει φτιάξει χιλιάδες νέυ και ξέρει τι κάνει. Εξ’ άλλου, όπως λέει ένα δερβίσικο τραγούδι, ο ήχος του νέυ δεν είναι αέρας, αλλά φωτιά της αγάπης μέσα σ’ ένα καλάμι.

Θεμελιώδες όργανο

Ο Γιώργος Αποστολάκης πιστεύει ότι το νέυ περιέχει μέσα του από μεταφορική άποψη ολόκληρο τον κόσμο: “Τέσσερα στοιχεία απαρτίζουν τον κόσμο κατά τους αρχαίους Έλληνες φιλόσοφους, γη, φωτιά, νερό και αέρας. Στη συνέχεια ο Πλάτωνας πρόσθεσε και ένα πέμπτο στοιχείο τον αιθέρα. Το νέυ είναι και τα πέντε μαζί. Θέλει γη για να γεννηθεί, νερό για να τραφεί, φωτιά για να το ισιώσω και να του ανοίξω τις τρύπες, αέρα για να φυσήξω μέσα του και ο αιθέρας είναι κατά τη γνώμη μου η συγκέντρωση της προσοχής, η πεμπτουσία της τέχνης”.

Επίσης, παρομοιάζει το νέυ με ανθρώπινο όργανο: “Το αληθινό νέυ δεν είναι αυτό που παίζουμε με τα χέρια μας, είναι η σπονδυλική μας στήλη. Εξωτερικά παίζεις με τους πνεύμονες και τα χέρια, αλλά κατά βάθος παίζεις με όλο σου το σώμα. Η στάση που παίρνουμε όταν παίζουμε κοιτάει προς την καρδιά. Πονάει η καρδιά όταν παίζεις νέυ”.

Ότι είναι κούφιο και έχει το σχήμα σωλήνα το μετατρέπει σε όργανο. Στη φωτογραφία φυσάει ένα κοντό κόκαλο τάρανδου, που είναι κατάλληλο για παραγωγή αναγεννησιακού ήχου.

Ανάμεσα σε χιλιάδες καλάμια

Σε ένα διάλειμμα της συνέντευξης ο Γιώργος Αποστολάκης μας πρόσφερε ελληνικό καφέ εμπλουτισμένο με τρήματα μαστίχας και μοσχοκάρυδου. Την ώρα που τον απολαμβάναμε έπιασε ένα νέυ και έπαιξε μια μελωδία. Ήταν ένας κατακλυσμός των αισθήσεών μας. Από τη μια μεριά λεπτές μυρωδιές και γεύσεις, από την άλλη βραχνές μελωδίες.  

Στο τέλος μας ξεπροβόδισε πολύ ευγενικά και επέστρεψε στο εργαστήριο του να συνεχίσει τη δουλειά του, ανάμεσα σε χιλιάδες καλάμια, που αν τα φυσήξεις βγάζουν ήχους μαγικούς. Σχεδόν όλα θα τα χαρίσει, αλλά θα φτιάξει κι άλλα πολλά στο μέλλον. Δεν υπάρχει τέλος σ’ αυτό το τούνελ της τέχνης που έχει εισέλθει.

Γράφει ο Γιώργος Ζαφειρόπουλος, Πηγή