Ισπανία και Ελλάδα. Ποιες ομοιότητες συναντώνται ανάμεσα στο Φλαμένκο και στο Ρεμπέτικο; Υπάρχει κάτι που τα συνδέει;

Από την Αλεξάνδρα

Ένα κύμα μελωδίας, οδηγεί τη μουσική και εκείνη μιλά και βγαίνει από τη ψυχή του ανθρώπου. Ο άνθρωπος τη συνοδεύει με τη φωνή του και με τις κινήσεις του σώματος αφήνεται στα επιδέξια χέρια του ρυθμού, δηλαδή του παλμού της καρδιάς μιας ήχο-χρωματικής δημιουργίας.

Τα στυλ της μουσικής ξεδιπλώνονται με τη σειρά, το ένα μετά το άλλο,  με φυσικό τρόπο όπως ένας καταρράκτης πέφτει πάνω σε επίπεδα από βράχους και λίθους, σμιλευμένα χάριν στην εκάστη κοινωνική αλλαγή της ιστορίας.

Ας δούμε δύο χώρες, την Ισπανία και την Ελλάδα, που μοιράζονται τον κοινό ήλιο και τη Μεσόγειο. Οι ιστορίες τους διαφορετικές και ξεχωριστές. Υπάρχει όμως κάτι στην ιστορία της μουσικής που τις συνδέει; Πού συνάδει το φλογερό Φλαμένκο με το μάγκικο βαρύ Ρεμπέτικο; Και γιατί;

Το εξωτικό για μας Φλαμένκο, εμφανίστηκε στην Ανδαλουσία της Ισπανίας κατά το τέλος του 17ου αιώνα. Η παρουσία της μουσουλμανικής κατοχής των περιοχών αυτών άλλαξε ύστερα από την ανακατάληψη των εδαφών από χριστιανούς ηγεμόνες. Αυτή η μεταβολή οδήγησε τους καταπιεσμένους κοινωνικά πληθυσμούς σε ροές εσωτερικής μετανάστευσης και ανακατάταξης.

Τσιγγάνοι, μουσουλμάνοι, Εβραίοι και Ανδαλουσιανοί ήταν το σύνολο των φωνών, οι οποίοι τον κρυμμένο τους πόνο -της φυγής προς τα νότια, της καταπίεσης από την εποχή του μεσαίωνα και του κινδύνου της Ιεράς Εξέτασης- τον εξέφρασαν με τραγούδι Cante Jondo αρχικά και ύστερα πρόσθεσαν τη κιθάρα και το χορό για συνοδεία.

Η τελετουργία θύμιζε μυστική συνάθροιση που μεταφερόταν από γενιά σε γενιά με τρόπο προφορικό, κλεισμένη σε μέρη του υποκόσμου. Εκεί, τα λόγια και το τέμπο λογομαχούσαν με θέματα που αφορούσαν τη φυλακή, την αδικία, τη βία, τη φυγή, τον απαγορευμένο κοινωνικά έρωτα μεταξύ τάξεων και φυλών.

Μετά το 19ο αιώνα, το Φλαμένκο άρχισε να εμφανίζεται σε τοπικές ταβέρνες και να παίρνει πιο επαγγελματική μορφή. Με χορευτές, μουσικούς και τραγουδιστές να κερδίζουν φήμη ζώντας το απόγειο της χρυσής τους εποχής.

Παράλληλα, το γνωστό στη φύση μας Ρεμπέτικο, γεννήθηκε με έναν ή… και πολλούς κόμπους στο λαιμό. Εμπνεύστηκε από το παράπονο, την αποδοχή, τη συνείδηση της σύντομης σε διάρκεια ζωής της ψυχής του ανθρωπάκου ως προς την ανωτερότητα της άδικης μοίρας του. Τίποτα δεν είναι δεδομένο. Τίποτα δεν είναι μόνιμο.

Αυτό το παράπονο, μπηγμένο βαθιά στη πλάτη μετά τη μικρασιατική καταστροφή του 1922, πήρε σάρκα και νότες σε όλα τα μέρη της Ελλάδας όπου η ανταλλαγή των πληθυσμών έφερε τις φυσικές αναταράξεις. 

«Πρόσφυγας, φυγάς, ξένος μετανάστης σε χώρα ομοίων σου, χωρίς σπίτι σε χώμα προγόνων σου. Η δική σου στέγη χάρισμα έγινε και χάθηκε από τα χέρια σου. Το παρελθόν σε έδιωξε και στο παρόν δε χωράς. Για αξιοπρεπές μέλλον παρακαλάς στη γλώσσα σου, από τους δικούς σου που σε βλέπουν ξένο χωρίς δικαίωμα ζητιάνο»

Αγνώστου Μ. Ασίας

Οι φωνές αυτές συχνά έβγαιναν από τα κελιά, μιλούσαν με αργκό και λέξεις δεν έκρυβαν. Συνοδεύτηκαν από μπουζούκι και αργότερα μπαγλαμά. Τα πόδια σέρνανε χορό κάτω από κρούσεις χαντρών και παραπατούσαν από την ταλαίπωρη ζωή τους. Με τσιγάρο, κομπολόγι  και καπνό γέμιζαν οι ταβέρνες. Οι στίχοι αγκαλιασμένοι με πόνο για τη φτώχεια, τις κοινωνικές αδικίες, τη φυλακή και την προσφυγιά. Το ρεμπέτικο ξεκίνησε ως υποκουλτούρα της φυλακής αλλά εξελίχθηκε σε παράδοση του λαού.  

Και τελικά; Γιατί μοιάζουν τα δυο τους;

Γιατί… ο πόνος εκφράζεται με φωνή που μοιράζεται. Γιατί η μετανάστευση και προσφυγιά φέρνει πόνο και αδικία. Γιατί στον υπόκοσμο ο ρυθμός είχε τη μουσική για θεραπεία των άπειρων πληγών του.

Ας αφήσουμε λοιπόν το Φλαμένκο με το Ρεμπέτικο να πιουν το πόνο τους παρέα με ένα ποτηράκι και να μοιραστούν τα κοινά τους μυστικά.

Πηγή