Γιατί η δημιουργική σκέψη είναι περιεκτική σκέψη
Από τον Michael Michalko
Ελεύθερη μετάφραση: Άννα Παππά, δασκάλα-συγγραφέας
Ο Albert Einstein ρωτήθηκε κάποτε σε τι διαφέρει αυτός από τον μέσο άνθρωπο. Η απάντηση ήταν ότι «αν ζητήσετε από τον μέσο άνθρωπο να βρει μία βελόνα στα άχυρα, εκείνος θα σταματήσει μόλις βρει μία βελόνα, ενώ εγώ θα ψάξω για όλες τις πιθανές βελόνες». Με τη δημιουργική σκέψη ο καθένας μπορεί να δημιουργήσει όσο το δυνατόν περισσότερες εναλλακτικές λύσεις μπορεί.
Δημιουργική σκέψη είναι η περιεκτική σκέψη. Είναι η σκέψη που θα εξετάσει όλες τις πτυχές, τις λιγότερο προφανείς αλλά και τις πιο πιθανές προσεγγίσεις και θα δει με πολλούς τρόπους το πρόβλημα. Είναι η προθυμία να διερευνήσει όλες τις πιθανές προσεγγίσεις και δε θα σταματήσει ακόμη κι αν έχει εντοπίσει μία πολλά υποσχόμενη προσέγγιση.
Οι περισσότεροι από εμάς έχουμε εκπαιδευτεί να εστιάζουμε την προσοχή μας σε συγκεκριμένες πληροφορίες, αποκλείοντας όλες τις άλλες. Σκεφτόμαστε μόνο μία εκδοχή. Η αποκλειστική σκέψη είναι μια χαρά όταν είμαστε, εκ των προτέρων, βέβαιοι ποιες πληροφορίες είναι συναφείς προς το ζητούμενο και ποιες δεν είναι. Όμως, στην πραγματικότητα, τις περισσότερες φορές, οι καταστάσεις είναι διφορούμενες. Και είναι που στις περιπτώσεις αυτές η αποκλειστική σκέψη μάς οδηγεί σε λάθος συμπεράσματα, παραμελώντας σημαντικά κομμάτια του παζλ. Η αποκλειστική σκέψη εκτός του ότι υποτιμά μερικά πραγματικά περιστατικά και αντιλήψεις, μπορεί επίσης να πνίξει τη φαντασία.
Οι περισσότεροι από εμάς συσχετίζουμε αυτόματα ό,τι καινούριο βλέπουμε με τις προηγούμενες εμπειρίες μας, για να δούμε αν έχουμε συναντήσει κάτι παρόμοιο και στο παρελθόν. Αν έχουμε, όντως, παρόμοιες εμπειρίες τότε επιλέγουμε την πιο πολλά υποσχόμενη προσέγγιση. Αν δεν έχουμε ανάλογες εμπειρίες τότε θα κάνουμε ό,τι είναι πιο εύκολο ώστε να απαλλάξουμε τον εαυτό μας από τις παραπέρα σκέψεις και δεν κάνουμε τίποτα. Σκεφτόμαστε αντιπαραγωγικά. Με άλλα λόγια, όταν δεν ανακαλύπτουμε τίποτα από το παρελθόν μας καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι «δεν έχει κανένα νόημα να ασχοληθούμε με αυτό ή ότι είναι κάτι που δεν μπορούμε να λύσουμε». Δημιουργούμε, με άλλα λόγια, αποκλεισμούς. Προτιμούμε αυτό από το να κάνουμε το σωστό, δηλαδή να εντοπίσουμε στο καινούριο το κρυμμένο μήνυμα, κοιτάζοντας τις πληροφορίες μέσα από πολλούς και διαφορετικούς τρόπους.
Υπάρχει μια ιστορία που περιγράφει ακριβώς αυτό. Αφορά έναν καθηγητή της πειραματικής ψυχολογίας, ο οποίος διερευνούσε την ικανότητα των χιμπατζήδων να λύνουν προβλήματα. Μία μπανάνα κρεμάστηκε από την οροφή, σε ύψος που ο χιμπατζής δε θα μπορούσε να τη φτάσει με άλμα. Το δωμάτιο ήταν γυμνό από όλα τα αντικείμενα εκτός από μερικά χαρτοκιβώτια συσκευασίας τοποθετημένα τυχαία. Η δοκιμή ήταν να δουν τη σκέψη του χιμπατζή, αν δηλαδή θα μπορούσε να τοποθετήσει τα κιβώτια έτσι ώστε να φτάσει την μπανάνα. Ο ψυχολόγος έκανε μερικές προσπάθειες, τοποθετώντας λίγα κιβώτια κάτω από την μπανάνα, ώστε να οικοδομήσει τη σκέψη του χιμπατζή και απομακρύνοντας τα πάλι. Δεν οικοδομήθηκε καμία σκέψη. Ο χιμπατζής περίμενε υπομονετικά και όταν ο ψυχολόγος πήγε και στάθηκε κάτω από την μπανάνα, δε δίστασε, πήδηξε ξαφνικά επάνω στον ώμο του και άρπαξε την μπανάνα.
Αν ο χιμπατζής είχε μάθει πώς να οικοδομεί βήματα, χρησιμοποιώντας τα κουτιά, θα είχε φάει την μπανάνα νωρίτερα. Οι άνθρωποι, από την άλλη μεριά, οικοδομούν βήματα με τη σκέψη τους. Έχουν διδαχτεί κάτι από τους γονείς, από τον δάσκαλο ή από το παιχνίδι και το επαναλαμβάνουν όταν χρειαστεί. Φαίνεται πως η επανάληψη είναι μία μέθοδος που γνωρίζουμε πολύ καλά. Το καλύτερο βέβαια είναι να επινοούμε πράγματα που δεν έχουμε διδαχτεί και στο σημείο αυτό δε διαφέρουμε και πολύ από τους χιμπατζήδες.