«Τα παιδιά αποκτούν αυτοεκτίμηση και την αίσθηση ότι είναι ενταγμένα στην κοινωνία, δεν είναι μόνα άτομα, αλλά ένα μουσικό σχήμα»

Οι αρχές της El Sistema εφαρμόζονται τώρα πια σε πάνω από 50 χώρες ανά τον κόσμο. Αυτό που ίσως δεν γνωρίζουμε, είναι ότι πριν από έναν περίπου χρόνο η El Sistema δημιουργήθηκε και στην Ελλάδα. Την 1η Αυγούστου θα έχουμε την ευκαιρία να απολαύσουμε στο Ηρώδειο μια βραδιά με όλες τις ορχήστρες και χορωδίες των El Sistema ανά τον κόσμο, ενώ τον Ιούλιο έχει προηγηθεί ένα δεκαπενθήμερο περίπου summercamp στην Αθήνα με 240 μέλη των El Sistema όλης της Ευρώπης για μουσική, ανταλλαγή απόψεων και ρεπερτορίου, side by side δράσεις. Στο Impact Hub στην Κολοκοτρώνη, στο χώρο που στεγάζονται τα γραφεία τους και όπου τις Κυριακές γίνονται μαθήματα μουσικής, συνάντησα τη Δήμητρα Ραυτοπούλου, υπεύθυνη για την El Sistema Greece και για την επιμέλεια του προγράμματος, καθώς και τον tour manager της El Sistema και ιδρυτή της El Sistema Greece, AnisBarnat.

«Η δουλειά μου είναι να παρουσιάζω τη δουλειά όλων των ορχηστών και χορωδιών της El Sistema στη Βενεζουέλα», μου λέει ο Anis. «Πέρσι το καλοκαίρι ήμουν στη Μόρια της Μυτιλήνης ως εθελοντής κι έκανα τα πάντα εκτός από μουσική. Επειδή ξέρω ότι το μοντέλο της El Sistema λειτουργεί για όλα τα παιδιά κι ότι τα προσφυγόπουλα στα camps θα είχαν μεγάλο όφελος από αυτό,επικοινώνησα με τους εκπαιδευτές της Βενεζουέλας για να σχεδιάσουν ένα μουσικό-παιδαγωγικό πρόγραμμα εμπνευσμένο μεν από το σύστημα της Βενεζουέλας, αλλά προσαρμοσμένο στην πραγματικότητα των προσφυγικών καταυλισμών όπου τα παιδιά διαμένουν προσωρινά και εκτός των άλλων μιλούν διαφορετικές γλώσσες».

«Ήταν έκτακτη ανάγκη τότε να ασχοληθούμε με τα παιδιά των καταυλισμών»,συμπληρώνει η Δήμητρα. «Ξεκινήσαμε με τον Σκαραμαγκά, όπου από τα 4.500 άτομα, τα 1.250 είναι παιδιά, έχοντας συνεργασία με την Οργάνωση Γη ως μουσικό πρόγραμμα με 2-3 ώρες αρχικά την εβδομάδα».

Η El Sistema βασίζεται σε σταθερές συνεργασίες σε επαγγελματική βάση και χρηματοδοτείται από βασικούς χορηγούς της Βενεζουέλας, όπως το Hilti Foundation, και δωρητές. Τα μουσικά όργανα επίσης διατίθενται από την El Sistema και ιδιώτες δωρητές. Yπάρχουν συνεργάτες μουσικοί που επισκευάζουν τα παλιά τους όργανα και τα χαρίζουν ή εκπρόσωποι της El Sistema ανά τον κόσμο που ήρθαν εδώ για συναυλίες κι άφησαν τα μουσικά τους όργανα. Έτσι χτίζεται σιγά σιγά ένα δίκτυο δωρεάς μουσικών οργάνων, αλλά οι ανάγκες εξακολουθούν να είναι μεγάλες.

«Θέλουμε το πρόγραμμα να είναι σταθερό και βιώσιμο. Έτσι βοηθούμαστε μεν από εθελοντές, αλλά οι δάσκαλοι, μεταφραστές, συντονιστές εκπαίδευσης, κ.λ.π., είναι επαγγελματίες που πληρώνονται. Απευθυνθήκαμε στο Ωδείο Αθηνώνκαι στον διευθυντή του Νίκο Τσούχλο και ζητήσαμε να μας συστήσει δασκάλους από το ωδείο και μετά διευρυνθήκαμε. Γίνονται και masterclasses, workshops, έρχονται καλεσμένοι για να εκπαιδεύσουμε τους καθηγητές μας. Ταυτόχρονα φέρνουμε ανθρώπους που κάνουν δουλειά εμψύχωσης στους καταυλισμούς».

Ποια είναι η διαφορετική μουσικοπαιδαγωγική προσέγγιση στο El Sistema;«Δεν ξεκινάμε με θεωρία, ένα παιδί που θα ενταχθεί στη χορωδία θα τραγουδήσει απευθείας, δεν θα του εξηγήσεις τις νότες, δεν θα διαβάσει πεντάγραμμο, δεν θα κάνει οντισιόν», συνεχίζει η Δήμητρα. «Αντίστοιχα ένα παιδί στην ορχήστρα θα πάρει το βιολί χωρίς να ξέρει να διαβάζει παρτιτούρες και θα ξεκινήσει με τον ήχο και την αφή. Αργότερα εντάσσεται η θεωρία με τις παρτιτούρες που ήδη έχουν μάθει τα παιδιά ακουστικά κι εμπειρικά και τώρα πια βλέπουν και πώς γράφεται. Γίνεται δηλαδή το ακριβώς αντίθετο από ένα κλασικό ωδείο».

Μόνο στην Ελλάδα δουλεύει η El Sistema αποκλειστικά με πρόσφυγες στα camps του Ελαιώνα και του Σκαραμαγκά, ενώ τα προσφυγόπουλα από το Σχιστό έρχονται για μάθημα στην Αθήνα. Η Δήμητρα μού διηγείται την εμπειρία της: «Στην αρχή ήταν χάος! Προσπαθούσαμε να βάλουμε τάξη σε 40-50 αρχικά παιδιά που δεν έχουν ξαναμπεί ποτέ σε τάξη, γιατί τα περισσότερα δεν έχουν πάει σχολείο, δεν ξέρουν να διαβάζουν, δεν καταλαβαίνουν τη γλώσσα σου και δεν θέλουν να είναι εκεί που είναι! Σιγά σιγά και με την υπομονή και επιμονή των δασκάλων, έμπαιναν πια στην αίθουσα, μας έλεγαν τα ονόματά τους και ξεκινούσαμε απευθείας να παίζουμε μουσική. Επομένως τους κεντρίζαμε το ενδιαφέρον, την περιέργεια και έτσι κερδίζαμε και την εμπιστοσύνη τους. Άρχισε η κοινότητα να ενδιαφέρεται, οι συγγενείς τους, οι πρόσφυγες δάσκαλοι του camp και θέλησαν να το ενισχύσουν και να συμμετάσχουν. Οπότε σιγά σιγά τα παιδιά που πριν έπαιζαν ξύλο στην αίθουσα, είτε μεταξύ τους, είτε με μας, μετά από ένα δυο μήνες έκαναν ουρά έξω απ’ την αίθουσα για να μπουν στο μάθημα!»

Η χορωδία και η ορχήστρα αριθμεί μεταξύ 120-150 μελών. Δεν γίνεται ακρόασηκαι επιλογή, όσα παιδιά θέλουν μπορούν να συμμετέχουν στο μάθημα. «Στόχος μας είναι ν’ αλλάξουμε λίγο την καθημερινότητά τους. Να ακούγονται τα θέλω τους, να εκφράζονται, να ξεφύγουν από την κλειστή δομή και την απραγία του camp. Αλλάζει όλη τους η προσωπικότητα. Δεν αλλάζει μόνο με τη μουσική, απλά εμείς αυτό ξέρουμε να κάνουμε! Μπορεί κάποιος άλλος να το πετύχει με τα μαθηματικά ή τα αγγλικά. Οτιδήποτε κάνει κάποιος με καλό κίνητρο, σωστό προγραμματισμό και μέθοδο, θα είναι καλό για τα παιδιά. Κακό θα είναι ν’ ασχολείσαι μαζί τους ένα μήνα και μετά να φεύγεις, παίρνοντας όλο αυτό που τους έχεις δώσει προηγουμένως, να λαχταράνε για μάθημα και να μην γίνεται. Αυτό ήταν και το στοίχημα που κερδίσαμε μαζί τους: Ότι δεν φεύγουμε. Το πρόγραμμα είναι σταθερό και συνεπές. Ξέρουν ότι εκείνες τις ώρες και μέρες έχουν μουσικό μάθημα. Σίγουρα στόχος μας δεν είναι να κάνουμε τον καλύτερο μουσικό ή χορωδό, μπορεί όμως να προκύψει, όπως έγινε στη Βενεζουέλα με τον Ντουνταμέλ».

«Είμαι από τη Γαλλία», μου λέει ο Anis. «Αν είχαμε τον ίδιο αριθμό προσφύγων εκεί, θα ήταν χάος και όχι τόσο φιλικό κλίμα όσο εδώ. Πάντα εντυπωσιάζομαι με τη μεγαλοψυχία και την κατανόηση των Ελλήνων. Το είδα στη Λέσβο, είναι απλοί άνθρωποι που βοηθούν όπως μπορούν και μοιράζονται το ψωμί τους. Ίσως επειδή η Ελλάδα ήταν παραδοσιακά χώρα μετανάστευσης. Και το να δουλεύεις με τα παιδιά στους καταυλισμούς έχει προκλήσεις, δυσκολίες, αλλά και μεγάλες χαρές. Ο βαθμός παρακολούθησης στο μάθημα ανεβαίνει, ο σεβασμός στον ενήλικα είναι πιο ορατός, το ίδιο και η αλληλεγγύη μεταξύ των παιδιών. Η μουσική είναι ομαδική δουλειά, δεν υπάρχει ανταγωνισμός όπως στα σπορ. Φυσικά  είναι σημαντικό να φτιάξεις τη δική σου καλλιτεχνική προσωπικότητα, αλλά οι διακρίσεις δεν λειτουργούν. Πρέπει να προσαρμόζεσαι διαρκώς προκειμένου να υπάρχεις μέσα σ ένα πλαίσιο. Είναι σημαντικό τα παιδιά να καταλάβουν ότι μπορούν να είναι καλλιτέχνες και να είναι περήφανα γι’ αυτό που κάνουν. Τους δίνει αυτοεκτίμηση και την αίσθηση ότι είναι ενταγμένα στην κοινωνία, δεν είναι μόνα άτομα, αλλά ένα μουσικό σχήμα».

Πώς είναι ένα μάθημα με την El Sistema στον καταυλισμό;«Ξεκινάμε με μουσική προθέρμανση, παίζουν μουσική με το σώμα τους, βγάζουν κραυγές για να δούμε την τονικότητα και ακουστική τους και μετά… τραγούδι! Ακούνε και μιμούνται. Δεν είναι μια απλή απασχόληση και παιχνίδι, πρέπει οι δάσκαλοι να είναι εφευρετικοί και οργανωμένοι, ώστε να βγει η ύλη. Έχουν ρεπερτόριο και μια φορά το μήνα δίνουν συναυλίες μπροστά σε κοινό που αποτελεί και κίνητρο. Από παραδοσιακή ελληνική, μουσική από τις χώρες τους, φοκλόρ, μέχρι κλασική μουσική. Οπότε τα παιδιά τραγουδάνε σ’ αυτές τις γλώσσες. Το μάθημα γίνεται στα αγγλικά και υπάρχουν διαμεσολαβητές. Μια πρόσθετη δυσκολία στα camps είναι ότι οι πληθυσμοί μετακινούνται, ο δάσκαλος δεν βρίσκει τα ίδια παιδιά. Στα γραφεία μας κάνουμε μαθήματα τις Κυριακές και συμμετέχουν παιδιά που διαμένουν σε διαμερίσματα για πρόσφυγες στην πόλη που είναι πιο σταθερά. Επίσης δεν εστιάζουμε στις ιστορίες και τις εμπειρίες από τη φυγή τους. Πολλές φορές στο μάθημα τα παιδιά δεν θέλουν να εκτεθούν, το κάνουν μόνα τους κάποια στιγμή. Όπως σας έλεγα, ενώ πριν δεν έβγαιναν από τη σκηνή τους, τώρα χτυπάει η μαμά τους την πόρτα και τα φωνάζει για φαγητό!».

Η El Sistema Greece συνεργάζεται με το Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος σε ένα μηνιαίο πρόγραμμα συναυλιών. «Την πρώτη φορά που τα παιδιά πήγαν από τους καταυλισμούς στην τέλεια οργάνωση και στο φανταστικό περιβάλλον του ΚΠΙΣΝ και ανέβηκαν στη σκηνή, ήταν χαμένα. Μετά χαμογέλασαν, ήταν ευτυχισμένα! Είναι μεγάλο κίνητρο η ανάμιξη με τον κόσμο. Εκείνη την ώρα γίνεται και ανοικτό κάλεσμα στα παιδιά που έχουν έρθει εκεί για οποιονδήποτε λόγο και θα ήθελαν να συμμετάσχουν σε μια ανοικτή πρόβα και μάθημα με τους δασκάλους και τα παιδιά του El Sistema», μου λένε η Δήμητρα και ο Anis.

Οι ηλικίες των παιδιών ξεκινούν από 4-5 και φτάνουν μέχρι 18 χρονών, με προοπτική να επεκταθούν και στις ηλικίες 18-25 ετών. Μέχρι στιγμής η El Sistema Greece απευθύνεται σε προσφυγικούς πληθυσμούς. Στόχος όμως είναι από τον Σεπτέμβριο ν’ ανοίξει και σε άλλους πληθυσμούς, Έλληνες ή μη, σε όλους, όσοι ανήκουν σε ευπαθείς ομάδες και δεν έχουν πρόσβαση στη μουσική, μπαίνοντας σε γειτονιές και κέντρα της κοινότητας ως μουσικό πρόγραμμα.

Την 1η Αυγούστου λοιπόν, η El Sistema θα κάνει το κλείσιμο του Φεστιβάλ Αθηνών στο Ηρώδειο. 250 νέοι μουσικοί από 29 χώρες του κόσμου και οι καλύτεροι μουσικοί των El Sistema από τη Βενεζουέλα, Αμερική, Αυστρία, Ιταλία, Τουρκία, σχεδόν από παντού,  θα παίξουν μουσική. Εκεί εντάχθηκε και το El Sistema Greece με τα παιδιά της ορχήστρας και της χορωδίας να παίζουν ένα αραβικό, ένα ελληνικό κι ένα γερμανικό κομμάτι. «Νομίζω ότι η βραδιά θα είναι μαγική και συγκινητική», μου λέει η Δήμητρα αποχαιρετώντας με. Κι εγώ νομίζω ότι όλο το Εl Sistema και η μουσική όπως την αντιλαμβάνεται είναι μαγικά και θαυματουργά…

—

Info συναυλίας:

Νεανική Ορχήστρα Sistema Europe |Τρίτη 1η Αυγούστου στις 21:00 | Ωδείο Ηρώδου Αττικού