Του Γιώργου Κιούση

«Το βιβλίο μου με θέμα «Η μουσική ως φάρμακο: η βιολογική προσέγγιση της μουσικής θεραπείας» θεωρώ ότι είναι ένα καταστάλαγμα μιας εργασίας περίπου 20 ετών (1997-2018) πάνω στο αντικείμενο των εφαρμογών της μουσικής στη σύγχρονη ιατρική. Το 1997 άρχισα να μελετώ την επίδραση της ακρόασης επιλεγμένης μουσικής σε καρδιολογικούς ασθενείς, θυμάμαι χαρακτηριστικά τον εαυτό μου να περιφέρεται σε διάφορες κλίνες της καρδιολογικής μονάδας εντατικής θεραπείας στο Ωνάσειο με ένα φορητό CD player». Μιλάμε με τον Θανάση Δρίτσα, Καρδιολόγο, Αναπληρωτή Διευθυντή στο Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο, συνθέτη και συγγραφέα για το βιβλίο του με τίτλο «Η μουσική ως φάρμακο: η βιολογική προσέγγιση της μουσικής θεραπείας» που θα κυκλοφορήσει αρχές Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Παπαζήση.

Συνεχίζετε τη συγγραφική σας δραστηριότητα με ένα καινούργιο βιβλίο και θέμα την πλέον προσφιλή σας επιστημονική δραστηριότητα. Τι αντιπροσωπεύει για σας το έργο «Η μουσική ως φάρμακο» το οποίο θα κυκλοφορήσει σύντομα;

Μιλούσα στους νοσηλευόμενους για την αξία της μουσικής-ως συμπλήρωμα θεραπείας- και προσπαθούσα να επιλέξω μουσική που τους αρέσει για να μελετήσω την επίδραση της στη λειτουργία της καρδιάς. Μια χαλαρωτική και ονειρική μουσική μπορούσε να ελαττώνει τους καρδιακούς παλμούς και την αρτηριακή πίεση. Έκτοτε έγιναν αρκετές μελέτες, δημοσιεύσεις, ανακοινώσεις σε συνέδρια και διαλέξεις μου στο αντικείμενο αυτό. Στην αρχή τα πράγματα ήσαν πολύ δύσκολα, δεν υπήρχε ούτε επαρκής γνώση ούτε επιστημονική κατανόηση των μηχανισμών μέσω των οποίων επιδρά  η μουσική. Οι συνάδελφοι γιατροί με αντιμετώπιζαν πριν από 20 χρόνια ως εξωγήινο όν. Η μουσικοθεραπεία στις ΗΠΑ είχε αρχίσει να εφαρμόζεται κλινικά ήδη από τη δεκαετία του ’50 αλλά στην Ελλάδα έχει καθυστερήσει πάρα πολύ η κατανόηση, η αναγνώριση και η εφαρμογή της. Μέσα στο βιβλίο αναπτύσσονται, σε ξεχωριστά κεφάλαια, τα σύγχρονα επιστημονικά δεδομένα που αφορούν τις κυριότερες εφαρμογές της μουσικής θεραπείας στην ιατρική. Το πόνημα αυτό προσεγγίζει ιστορικά την αξία της μουσικής θεραπείας, από τις δοξασίες του αρχαίου κόσμου μέχρι τη σύγχρονη εποχή της τεκμηρίωσης μέσω μεγάλων κλινικών μελετών.

Τι περιλαμβάνει στις σελίδες του το έργο «Η μουσική ως φάρμακο»;

Περιλαμβάνει την επιστημονική προσέγγιση της επίδρασης των μουσικών ήχων στον ανθρώπινο εγκέφαλο, το ταξίδι της συγκεκριμένης επιστημονικής γνώσης από την αρχαιότητα μέχρι της μέρες μας. Σήμερα με την βοήθεια σύγχρονων απεικονιστικών τεχνικών  μελετάται η επίδραση των μουσικών ήχων στον ανθρώπινο εγκέφαλο και η νευρο-βιολογική βάση του μουσικού συναισθήματος. Ακόμη αρκετοί ερευνητές μελετούν την επίδραση της μουσικής σε θεμελιώδεις βιοχημικούς μηχανισμούς που σχετίζονται με το ψυχοσωματικό stress και τη λειτουργία του ανοσοβιολογικού μας συστήματος. Στην πλειοψηφία τους οι μελέτες αυτές αποδεικνύουν οτι η μουσική παρέμβαση είτε ως ακρόαση επιλεγμένης μουσικής είτε ως βιωματική μουσικοθεραπεία μπορεί να μειώνει το stress και το αίσθημα του πόνου και επίσης να υποκαθιστά αναλγητικά ή αναισθητικά φάρμακα.

Στην βιβλίο έχουν συγκεντρωθεί κείμενα τα οποία βασίζονται σε διαλέξεις και δημοσιεύσεις κατά τη διάρκεια της επιστημονικής δραστηριότητας μου στο αντικείμενο (1997-2018). Την παρούσα έκδοση τιμούν με την συμμετοχή τους δύο πολύ αγαπητοί συνεργάτες και φίλοι, δύο παγκόσμιας αναγνώρισης ερευνητές στο αντικείμενο της μουσικής θεραπείας στην ιατρική: o Dr. Fred Schwartz, Αναισθησιολόγος και μουσικοθεραπευτής, Piedmont Hospital, Atlanta, ΗΠΑ και η Cheryl Dileo, PhD, Καθηγήτρια Μουσικοθεραπείας στο Temple University, Philadelphia, ΗΠΑ. Ο Fred Schwartz είναι πολύ γνωστός για την επιστημονική του εργασία στην χρήση των εμβρυικών ήχων (womb sounds) στην μουσική θεραπεία νεογνών και προώρων βρεφών. H Cheryl Dileo αποτελεί σπουδαία ερευνήτρια στον τομέα της ιατρικής μουσικοθεραπείας (medical music therapy) και βασικό συγγραφέα των πρόσφατων συστηματικών αναλύσεων (Cochrane Reviews) στο αντικείμενο αυτό.

Έχει αποδειχθεί σήμερα ότι η μουσική μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως φάρμακο και σε ποιες περιπτώσεις;

Μέσα στο βιβλίο παρουσιάζονται μέσα από τεκμηριωμένη βιβλιογραφία όλες οι εφαρμογές της μουσικής στη σύγχρονη ιατρική και σε διαφορετικές ειδικότητες, αναλύονται οι βιολογικοί μηχανισμοί μέσω των οποίων επιδρά η μουσική βλ. στην ανακούφιση του πόνου, στη μείωση τους άγχους, στις μονάδες εντατικής θεραπείας, στην ανάρρωση των ασθενών μετά από χειρουργικές επεμβάσεις, στην περιγεννητική φροντίδα, στον καρδιολογικό ασθενή με στεφανιαία νόσο, στην άθληση, στη φροντίδα των ασθενών τελικού σταδίου και άλλες εφαρμογές. Τονίζω ότι μέσα στο βιβλίο μου προσεγγίζω κυρίως τους βιολογικούς μηχανισμούς της μουσικής ακρόασης ως θεραπείας και λιγότερο την-εξίσου σημαντική-βιωματική μουσικοθεραπεία που απαιτεί την παρουσία εκπαιδευμένου θεραπευτή. Η μουσική θεραπεία αποτελεί ουσιώδες συμπλήρωμα της ιατρικής αγωγής αλλά δεν την υποκαθιστά. Ο μουσικός θεραπευτής συνεργάζεται με τον κλινικό γιατρό, ο γιατρός είναι όμως ο απόλυτα υπεύθυνος για τη συνολική φροντίδα και νοσηλεία του ασθενή.

Πιστεύετε ότι η τέχνη γενικότερα μπορεί να βοηθήσει στη βελτίωση της υγείας των ασθενών σας;

Την τελευταία πενταετία παρατηρείται διεθνώς μια σημαντική αύξηση του αριθμού των επιστημονικών δημοσιεύσεων που αφορούν τις εφαρμογές της μουσικής αλλά και άλλων εκφραστικών τεχνών στην σύγχρονη ιατρική. Υπάρχει πλέον εξαιρετικά ισχυρή τεκμηρίωση  που δείχνει την ωφέλεια που παρέχουν η μουσικοθεραπεία, η δραματοθεραπεία και το θεατρικό παιχνίδι, η χοροθεραπεία και άλλες μορφές θεραπείας μέσω της τέχνης. Είναι επιστημονικά αποδεδειγμένος πλέον ο σημαντικός ρόλος της τέχνης ως συμπλήρωμα της θεραπείας των ασθενών, οι θεραπείες μέσω τέχνης απευθύνονται στον άνθρωπο ως ολότητα-πρόσωπο που αποτελείται από Νου και Σώμα (mind-body therapies). Είναι εντελώς παρωχημένη η αντίληψη ότι Νους και Σώμα είναι διαφορετικές οντότητες, η σύγχρονη επιστημονική αντίληψη δέχεται το Σώμα και το Νου ως συγκοινωνούντα δοχεία που αλληλοεπιδρούν. Η λέξη Νους αποδίδει μάλλον ευρύτερα το περιεχόμενο εννοιών που δεν περιλαμβάνουν το σώμα όπως πνεύμα ή ψυχή. Επίσης η λέξη Νους είναι ως έννοια διαφορετική από την έννοια εγκέφαλος, ο εγκέφαλος αντιπροσωπεύει ίσως το λογισμικό τμήμα του Νου. Για παράδειγμα με την βοήθεια των μουσικών παρεμβάσεων όταν το σωματικό κομμάτι υποφέρει ενδυναμώνουμε το μη-σωματικό (Νους) προκειμένου να επέλθει συνολική ισορροπία του πάσχοντος προσώπου.

Στο Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο έχετε καθιερώσει τακτικές μουσικές παρεμβάσεις-συναυλίες στο αίθριο του νοσοκομείου. Πόσο αποδεκτή είναι σήμερα η μουσική σε ένα νοσοκομείο;

Χρειάζεται μεγάλος αγώνας προκειμένου να ανατραπεί η κρατούσα αντίληψη ότι το νοσοκομείο είναι τόπος πένθους και θλίψης όπου πηγαίνει κάποιος για να πεθάνει και όχι για να ζήσει. Δεν θεωρείται συνήθως το νοσοκομείο ως τόπος αισιοδοξίας και χαράς αλλά αντιμετωπίζεται ως ένας άχρωμος τόπος έλλειψης ζωής, ώς γκρίζο προστάδιο του τάφου. Όμως οι ανοιχτόμυαλοι επιστήμονες και τα ευρήματα της επιστημονικής έρευνας σήμερα προτείνουν το ακριβώς αντίθετο: ότι στο σύγχρονο νοσοκομείο η μουσική, το χρώμα, η τέχνη αποτελούν πλέον ουσιαστικό συστατικό της θεραπείας των ασθενών. Μέσα στο βιβλίο μου αναλύω την αξία των μουσικών παρεμβάσεων στο νοσοκομείο. Επίσης στο βιβλίο περιλαμβάνεται ένα κεφάλαιο με τίτλο «Καρδιά και Ψυχισμός» με στόχο να τονισθούν οι ψυχοκοινωνικοί παράγοντες κινδύνου για την ανάπτυξη καρδιαγγειακών νοσημάτων. Έτσι επιθυμώ να τονίσω τη σημασία που έχει η αντιμετώπιση του άγχους, του stress και της κατάθλιψης μέσω και της μουσικής θεραπείας. Ακόμη περιλαμβάνεται ένα ιδιαίτερο κεφάλαιο με τίτλο «Η τέχνη στο νοσοκομείο» στο οποίο προσεγγίζεται ιστορικά η έννοια της ολιστικής φροντίδας μέσα από την συνεργασία επιστήμης και τέχνης.

Επανέρχομαι με μια ερώτηση σε προσωπική βάση. Τι ρόλο έπαιξε η μουσική στη δική σας ζωή εφόσον είστε και μουσικός δημιουργός;

Η άσκηση της ιατρικής, κυρίως σε μια μάχιμη ειδικότητα όπως είναι η καρδιολογία, συνιστά καθημερινή αναμέτρηση με το θάνατο και τη φθορά. Όσο ψυχρός και εξοικειωμένος και αν είναι ένας γιατρός με την ιδέα του θανάτου δεν παύει ποτέ να κουβαλάει τις αρνητικές αυτές εμπειρίες της ασθένειας και της φθοράς στο υποσυνείδητο του. Η ικανότητα λοιπόν να παράγεις τέχνη (βλ να ερμηνεύεις και να συνθέτεις μουσική) είναι στη περίπτωση αυτή ένα δώρο, ένα φάρμακο που μπορεί να γίνει αντίδοτο του θανάτου, μια μορφή αυτοθεραπείας.

Σε ποιους απευθύνεται το βιβλίο σας «Η μουσική ως φάρμακο»;

Το βιβλίο απευθύνεται στο γενικό αλλά και στον περισσότερο εξειδικευμένο αναγνώστη ο οποίος ενδιαφέρεται να προσεγγίσει την ιατρική μουσικοθεραπεία μέσα από την παρατιθέμενη αξιόπιστη βιβλιογραφική τεκμηρίωση. Θα είναι πιστεύω χρήσιμο σε όλους τους γιατρούς ή τα στελέχη της υγείας προκειμένου να κατανοήσουν καλύτερα την κλινική αξία της μουσικής ως συμπληρωματικής θεραπείας. Το βιβλίο πιστεύω ότι αξίζει να διαβαστεί επίσης από κάθε επαγγελματία μουσικό ή μουσικοδιδάσκαλο προκειμένου να αντιληφθεί τις βιολογικές επιδράσεις της μουσικής.

Ποιοι ήταν οι συνεργάτες και συνοδοιπόροι σας στο εκδοτικό ταξίδι που οδήγησε στο βιβλίο αυτό;

Θα ήθελα να ευχαριστήσω όλα τα πρόσωπα και τους φορείς που έκαναν δυνατή την έκδοση αυτή. Τους αγαπητούς μου φίλους, επιστημονικούς συνοδοιπόρους και μέλη της Διεθνούς Εταιρείας Μουσικής στην Ιατρική (ISMM): Fred Schwartz, Cheryl Dileo, Vera Brandes, Rolf Verres και Ralph Spintge. Το Κοινωφελές Ίδρυμα Αλέξανδρος Ωνάσης για την ενίσχυση της εκδοτικής και επιστημονικής μου δραστηριότητας σε συνεργασία με το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών κατά την περίοδο 2000-2004. Θερμές ευχαριστίες απευθύνω σε όλους τους ασθενείς οι οποίοι με ενθουσιασμό συμμετείχαν στις επιστημονικές μελέτες που έγιναν στο Ωνάσειο από το 1997 μέχρι σήμερα. Επίσης θέλω να ευχαριστήσω τα στελέχη του προσωπικού του Ωνασείου ΚΚ που συνεργάστηκαν υπομονετικά μαζί μου στις σχετικές με το αντικείμενο επιστημονικές δραστηριότητες. Θα απευθύνω ένα μεγάλο ευχαριστώ στον χορηγό της έκδοσης κ. Δημήτρη Καραγκουλέ για την ευγένεια και την αμεσότητα με την οποία ανταποκρίθηκε στο αίτημα μου. Και τέλος θα απευθύνω θερμές ευχαριστίες στον αγαπητό φίλο και «συνένοχο» εκδότη Αλέξανδρο Παπαζήση ο οποίος με εμπιστοσύνη δημοσιεύει πάντα τα κείμενα μου.

Πηγή