Ενόψει της έναρξης του Athens Science Virtual Festival 2021, ο σαξοφωνίστας Δημήτρης Βασιλάκης μιλάει για την εκδήλωση που θα παρουσιάσει με τίτλο «Αυτοσχεδιασμός τζαζ και τεχνητή νοημοσύνη»

Κείμενο: Ζωή Λυμπέρη

Τζαζ μουσική και τεχνητή νοημοσύνη. Δύο έννοιες φαινομενικά ασύνδετες που συναντιούνται στο πλαίσιο του Athens Science Virtual Festival 2021, του φετινού τριήμερου φεστιβάλ επιστήμης, που θα διεξαχθεί από τις 27 έως τις 29 Μαρτίου 2021, σε «ζωντανή μετάδοση» από την Τεχνόπολη Δήμου Αθηναίων. Υπεύθυνος για να «φωτίσει» τη σχέση των δύο εννοιών συγκεράζοντας τον κόσμο της τέχνης και της επιστήμης, ο Δημήτρης Βασιλάκης. Ο διεθνώς αναγνωρισμένος σαξοφωνίστας, καθηγητής και ερευνητής του τμήματος Μουσικών Σπουδών του ΕΚΠΑ, θα παρουσιάσει την εκδήλωση «Αυτοσχεδιασμός τζαζ και τεχνητή νοημοσύνη».

Από μπασίστας στο new wave group Art Of Parties στα μέσα των 80s, μία τυχαία επαφή του με το σαξόφωνο αποδείχθηκε καθοριστική για την πορεία, κατακτώντας μία θέση στη διεθνή τζαζ σκηνή με δίσκους στην ιστορική Candid Records του Λονδίνου και εμφανίσεις σε εμβληματικούς χώρους παγκοσμίως, όπως το Birdland και το Dizzy’ s στη Νέα Υόρκη. Ξεχωριστή στιγμή στην καριέρα του, η παρουσίαση με τίτλο “Jazz Democracy” στον ΟΗΕ το 2018 για τον εορτασμό της Διεθνούς Ημέρας της Τζαζ. Ενόψει της εκδήλωσης «Αυτοσχεδιασμός τζαζ και τεχνητή νοημοσύνη», που θα πραγματοποιηθεί διαδικτυακά την Κυριακή 28 Μαρτίου στις 21.30, ο Δημήτρης Βασιλάκης τονίζει τον βασικό ρόλο του αυτοσχεδιασμού στην οικουμενική γλώσσα της τζαζ μουσικής.

Μαζί με την ομάδα του θα εισάγει το κοινό στον κόσμο της τζαζ και της τεχνητής νοημοσύνης μέσω live performance με εργαλεία AI υποστηρίζοντας ότι αξίζει «να πειραματιστούμε διδάσκοντας σε AI συστήματα, όπως θα διδάσκαμε σε ένα παιδί να μιλάει και να γράφει». Απέναντι στους πιθανούς κινδύνους της χρήσης της τεχνολογίας στην τέχνη, ο Δημήτρης Βασιλάκης επισημαίνει ότι οι καλλιτέχνες πρέπει να είναι μέρος του παγκόσμιου γίγνεσθαι της τεχνητής νοημοσύνης και των νέων τεχνολογιών γενικότερα, καθώς με γνώμονα τη σωστή της χρήση, «η τεχνολογία μπορεί να είναι σύμμαχος και να δημιουργεί επίπεδα πραγματικότητας που μπορούν να εμπνεύσουν».

Τι ακριβώς θα παρακολουθήσει διαδικτυακά το κοινό στο πλαίσιο της εκδήλωσης «Αυτοσχεδιασμός τζαζ και τεχνητή νοημοσύνη» του Athens Science Virtual Festival 2021;

Μια μικρή ομιλία με την οποία θα εισάγω το κοινό στο concept και της τζαζ, αλλά και της πρόσφατης έρευνας που κάνω στο ΕΚΠΑ και στο GTECH για το jazz mapping και τη διάδραση με την τεχνητή νοημοσύνη. Η έρευνα λέγεται jazz mapping και αναλύει συντακτικά τους αυτοσχεδιασμούς της τζαζ. Στόχος της είναι να δημιουργηθεί μια βάση δεδομένων χρήσιμη για τον εκπαιδευτικό, αλλά και τον μουσικό αυτοσχεδιαστή, καθώς και να δοκιμαστεί σε συστήματα τεχνητής νοημοσύνης που θα αποκτήσουν ένα άλλο σημείο αναφοράς, που είναι καίριο για να προχωρήσει η τεχνολογία σε επίπεδο σημασίας, δημιουργικότητας και έμπνευσης. Το μεγαλύτερο μέρος θα είναι live performance με εργαλεία AI και δύο ακόμη μουσικούς και ερευνητές.

Πώς συνδυάζεται η τζαζ μουσική με την τεχνητή νοημοσύνη;

Υπάρχουν ήδη κάποιοι αλγόριθμοι που αλληλεπιδρούν με τον τζαζ μουσικό σε πραγματικό χρόνο και συνομιλούν μέσω του αυτοσχεδιασμού. Χρησιμοποιώ εργαλεία μετά από συνεργασία του ΕΚΠΑ με το IRCAM ερευνητικό κέντρο στο Παρίσι, που είτε ανακατανέμουν και αναδομούν ηχητική πληροφορία, είτε «μαθαίνουν» και απαντούν ανάλογα σε διάδραση συνομιλίας. Θα έχω μαζί μου δύο φοιτητές του μεταπτυχιακού κύκλου στο ΕΚΠΑ, τον Τηλέμαχο Μούσα στην κιθάρα, vocoder και laptops και τον Γιώργο Αποστολόπουλο στα laptops. Θα παρουσιάσουμε έξι κομμάτια – δικές μου συνθέσεις και θα συνδυάσουμε ηχοτοπία που φτιάχνουμε in real time ή δημιουργεί επίσης in real time ο αλγόριθμος, καθώς επίσης και αποσπάσματα από ποίηση και πρόζα.

Η σχέση ποίησης και πρόζας με την τζαζ ειδικά μετά τους beat ποιητές τη δεκαετία του ’50 είναι πολύ δυνατή. Μιας και γράφω ποίηση που είναι η άλλη μεγάλη μου αγάπη, φροντίζω να τα συνδυάζω τα τελευταία χρόνια σε εμφανίσεις και θεατρικά. Πιο συχνά στο project “Poetrees” που «έτρεχε» στο Poems & Crimes Art Bar των εκδόσεων Γαβριηλίδης, με ένα jazz trio και τρεις ηθοποιούς αφηγητές.

Δεδομένης της συμπληρωματικής σχέσης μεταξύ τέχνης – επιστήμης, την οποία επιθυμεί να αναδείξει και το φεστιβάλ, αλλά και της ραγδαίας εξέλιξης της τεχνολογίας, θεωρείτε ότι οι μουσικοί έχουν πλέον περισσότερες δυνατότητες εξέλιξης; Οι νέες τεχνολογίες θα συμβάλλουν στη «γέννηση» καλύτερων μουσικών μελλοντικά;

Αυτό είναι και το νόημα, να είναι δηλαδή η τεχνητή νοημοσύνη σύμμαχος και συνεργάτης πάνω στη σκηνή. Οι μουσικοί επίσης, θα βοηθηθούν με το database και ως δάσκαλοι αλλά και ως αυτοσχεδιαστές για να εξελιχθούν και να μπορούν να έχουν μια ευρύτερη κριτική ματιά και οπτική για το έργο τους.

Συμμερίζεστε την άποψη ότι η τεχνολογία μπορεί να επιδράσει αρνητικά στην έμπνευση, τη δημιουργικότητα ή το συναίσθημα του καλλιτέχνη;

Όχι, με τη σωστή χρήση η τεχνολογία μπορεί να είναι παρέα, σύμμαχος και να δημιουργεί επίπεδα πραγματικότητας που μπορούν να εμπνεύσουν – εξελίξουν τη δημιουργικότητα και τη διάδραση. Το νόημα δεν είναι να φτιάξουμε αλγορίθμους ή μηχανές που θα αντικαταστήσουν τον άνθρωπο, αλλά μέσω αυτής της έρευνας να κατανοήσουμε βαθύτερα την ανθρώπινη δημιουργικότητα τη μαγεία της έμπνευσης και να πειραματιστούμε διδάσκοντας σε AI συστήματα, όπως θα διδάσκαμε σε ένα παιδί να μιλάει και να γράφει. Έτσι κι αλλιώς αυτή τη στιγμή βασιζόμαστε, σε πολλά επίπεδα της δραστηριότητάς μας, της ζωής και της εκπαίδευσης, σε AI, οπότε έχω την αίσθηση ότι οι καλλιτέχνες πρέπει να είμαστε μέρος του παγκόσμιου γίγνεσθαι της τεχνητής νοημοσύνης και των νέων τεχνολογιών γενικότερα. Και αυτο γιατί έχουμε τη δυνατότητα να συμβάλλουμε, ώστε να ξεκλειδώσουν διαφορετικά επίπεδα «σημασίας» στη γλώσσα, στη μουσική και τις τέχνες γενικότερα, μιας και διαθέτουμε άμεση εμπειρία από την εξάσκησή τους και ακόμη και ασυναίσθητα αναλύουμε, εξετάζουμε και σε πραγματικό χρόνο συνεχίζουμε μια αέναη πορεία εσωτερικής αναζήτησης μέσω της δημιουργίας.

Παρόλο που η ενασχόλησή σας με τη μουσική υπήρχε από μικρή ηλικία, η συνάντηση σας με το σαξόφωνο ήρθε αργότερα και αποδείχθηκε καθοριστική. Το σαξόφωνο ως όργανο – συνώνυμο της τζαζ σας έφερε σε επαφή με τον συγκεκριμένο μουσικό κόσμο ή προϋπήρχε η αγάπη σας για αυτό το είδος;

Όντως το σαξόφωνο με έφερε σε άμεση δραστική, συντριπτική και αφυπνιστική επαφή με την τζαζ. Πριν από αυτό, ήμουν μπασίστας, τραγουδοποιός στο new wave group Art Of Parties.

Ποια είναι τα βασικά στοιχεία που συνθέτουν τη γλώσσα της τζαζ για εσάς; Ποια η θέση και η σημασία του αυτοσχεδιασμού σε αυτή;

Αρχικά ο αυτοσχεδιασμός κατέχει κεντρική θέση στην τζαζ ως μέσο έκφρασης, αναζήτησης αλλά και ως βασικό δομικό στοιχείο. Επίσης το swing σαν ”feel” και βασική ρυθμολογία. “It don’t mean a thing if it ain’t got that swing” που λένε και έχει μεγάλη σημασία για κάθε παίκτη της τζαζ. Τέλος, το ότι είναι μια παγκόσμια, οικουμενική γλώσσα που δέχεται πολλές επιρροές από εθνικές μουσικές και άλλες τέχνες. Ίσως πιο πολλά και ουσιώδη θα βρείτε στην παρουσίαση που επιμελήθηκα στον ΟΗΕ με τίτλο “Jazz Democracy” για τη Διεθνή Ημέρα της Τζαζ του 2018, αλλά και στο TEDx Athens.

*Cover Photo: © Spyros Vangelakis

Ιnfo:

Athens Science Virtual Festival 2021: Επιστρέφει διαδικτυακά το μεγαλύτερο φεστιβάλ επιστήμης

Το Athens Science Festival θα διεξαχθεί διαδικτυακά από τις 27 έως τις 29 Μαρτίου 2021, σε «ζωντανή μετάδοση» από την Τεχνόπολη Δήμου Αθηναίων.

Πηγή