Τον Μάρτιο, οι Αναγνώσεις του Κέντρου Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος είναι αφιερωμένες στη λογοτεχνική μας παράδοση και ειδικότερα στα Ακριτικά Τραγούδια και τις Παραλογές. Τα δύο επεισόδια φέρουν την υπογραφή του Γιάννη Καλαβριανού, του οποίου η παράσταση «Παραλογές ή Μικρές Καθημερινές Τραγωδίες» (2010) αποτέλεσε σημείο αναφοράς για τη θεατρική μεταφορά της δημοτικής ποίησης, ενώ την επιμέλεια των κειμένων έχει ο ποιητής, μελετητής του δημοτικού τραγουδιού και μεταφραστής Παντελής Μπουκάλας.

Την Τετάρτη 24 Μαρτίου στις 19.00 ακούστε ΕΔΩ την Ελένη Κοκκίδου και τον Δημήτρη Παπανικολάου να διαβάζουν επιλεγμένα Ακριτικά Τραγούδια. Την Τετάρτη 31 Μαρτίου στις 19.00 ακούστε ΕΔΩ τον Γιώργο Γλάστρα και τη Χριστίνα Μαξούρη να διαβάζουν μια επιλογή από τις Παραλογές.

Όλες οι προηγούμενες Αναγνώσεις είναι διαθέσιμες διαδικτυακά στον σύνδεσμο soundcloud.com.

Σημείωμα του Παντελή Μπουκάλα:

Ακριτικά τραγούδια

Τα ακριτικά δημοτικά τραγούδια εξυμνούν τα κατορθώματα των ακριτών, δηλαδή των στρατιωτών που είχαν την αποστολή να φρουρούν τα σύνορα του βυζαντινού κράτους από πιθανούς εισβολείς, και πρωτίστως από τους Άραβες. Ο ιδεώδης ήρωας ανάμεσά τους είναι ο Βασίλειος Διγενής Ακρίτας, γεννημένος από Άραβα πατέρα και χριστιανή μητέρα, Βυζαντινή. Οι άθλοι του Διγενή, στο πρόσωπο του οποίου συνυπάρχουν η νεότητα του Αχιλλέα, η δύναμη του Ηρακλή και η δόξα του Αλεξάνδρου (σύμφωνα με σχετική παρατήρηση του Ν.Γ. Πολίτη), εξυμνήθηκαν τόσο από ακριτικά δημοτικά τραγούδια όσο και από το εκτενές βυζαντινό έπος που φέρει ως τίτλο το όνομά του.

Η παλαιότερη μαρτυρία στα ακριτικά τραγούδια οφείλεται στον Αρέθα, επίσκοπο Καισαρείας (850-932 μ.Χ.), ο οποίος αναφέρθηκε σε Παφλαγόνες ραψωδούς που περιφέρονταν από σπίτι σε σπίτι και τραγουδούσαν επ’ αμοιβή τις ηρωικές πράξεις δοξασμένων ανδρών. Το χρονικό πεδίο σύνθεσης του ακριτικού κύκλου εκτείνεται από τον 9ο αιώνα (ίσως και νωρίτερα) έως τον 13ο, οπότε και διαλύθηκαν τα σώματα των ακριτών. Αρχική κοιτίδα των τραγουδιών υπήρξε η Μικρά Ασία, και ειδικότερα οι ανατολικές επαρχίες της βυζαντινής επικράτειας, ο Πόντος και η Καππαδοκία. Από εκεί διαδόθηκαν και σε άλλες ελληνικές περιοχές, καθώς και σε γειτονικούς λαούς, επηρεάζοντας τη δική τους δημώδη ποίηση.

Παραλογές

Αρκετά κοινά στοιχεία με τα ακριτικά τραγούδια έχουν οι παραλογές, την ακμαία φαντασία, λόγου χάρη, και την αφηγηματική λιτότητα. Πρόκειται για εκτενή διηγηματικά άσματα, πάντοτε σε δεκαπεντασύλλαβο στίχο, στα οποία επικρατεί το παραμυθιακό στοιχείο. Τα αρτιότερα συνδυάζουν με τρόπο απαράμιλλο το επικό πλάτος, το λυρικό ύψος και τη δραματική πυκνότητα.

Η υπόθεση αρκετών παραλογών αντλείται από παλαιές παραδόσεις ή μύθους (για αγίους, δράκους, στοιχειά κτλ.). Άλλες εκτυλίσσονται ως  εξιστόρηση εξαιρετικά συγκινητικών περιστατικών του οικογενειακού ή του κοινωνικού βίου ή ως διήγηση των συνεπειών που προκύπτουν από ακραίες ερωτικές συμπεριφορές: ερωτικές τραγωδίες (με την ευθύνη της κακής πεθεράς, της άπιστης συζύγου ή της δόλιας κουνιάδας), ναυάγια, εκδικητικές πράξεις, φόνοι (συμπεριλαμβανομένης της παιδοκτονίας), ανεπίγνωστο οιδιπόδειο, νεκροφιλία.

Ο χρόνος σύνθεσης των παραλογών δεν είναι εύκολο να εξακριβωθεί. Ως απώτερο πρότυπό τους έχει υποδειχθεί από τον Στίλπωνα Κυριακίδη το θέατρο των πρώτων χριστιανικών αιώνων, και ειδικότερα ο τραγικός παντόμιμος, που είχε υποθέσεις παρόμοιες με των παραλογών. Τον συσχετισμό αυτόν τον ευνοεί και η πιθανολογούμενη καταγωγή της λέξης «παραλογή» από την αρχαία «παρακαταλογή», δηλαδή τη μελοδραματική απαγγελία με τη συνοδεία ορισμένων μουσικών οργάνων.

Ο Γιάννης Καλαβριανός γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη. Είναι απόφοιτος της Ιατρικής Σχολής του Α.Π.Θ. και του Τμήματος Θεάτρου της Σχολής Καλών Τεχνών του Α.Π.Θ. και υποψήφιος διδάκτωρ του ίδιου τμήματος. Σκηνοθεσίες και κείμενά του έχουν παρουσιαστεί στα: Εθνικό Θέατρο, Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου, Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος, Φεστιβάλ Αθηνών, Αρχαίο Θέατρο Φιλίππων, Θεατρικός Οργανισμός Κύπρου, Θέατρο του Νέου Κόσμου, Θέατρο Οδού Κεφαλληνίας, Από Μηχανής Θέατρο, Bios, Πειραματική Σκηνή της Τέχνης, Deutsches Theater Berlin (Βερολίνο), Piccolo Teatro (Μιλάνο), Spazio Teatro NO’HMA (Μιλάνο), Heidelberger Stückemarkt (Χαϊδελβέργη), Kunstfestspiele Herrenhausen (Αννόβερο), Sarajevo Winter Festival (Σαράγεβο), CSS Teatro Stabile (Ούντινε), Theater Stok (Ζυρίχη), Greek Cultural Center (Νέα Υόρκη), Centro Dramático Nacional (Μαδρίτη), σε ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. και σε αρχαία θέατρα σε όλη την Ελλάδα. Έργα του έχουν μεταφραστεί στα Αγγλικά, Ιταλικά, Γερμανικά, Ισπανικά και τα Βοσνιακά. Έχει τιμηθεί με τα: Βραβείο Κουν Καλύτερου Θεατρικού Έργου 2013-2014, Βραβείο Νίκος Ζακόπουλος και το International Prize Il Teatro Nudo, di Teresa Pomodoro, Milan 2014-2015.