Πασχαλιάτικα τραγούδια από το αρχείο της Δόμνας Σαμίου
ν-Ώρα καλή, ν-ώρα καλή, ν-ώρα καλή σου Πασχαλιά
ν-ώρα καλή σου Πασχαλιά κι πίσου να γυρίσεις
κι πίσου να γυρίσεις
όπως μας άφ’σις να μας βρεις κι ακόμα κι καλύτιρα.
Tούτουν τουν χρόνου τουν καλόν, τους άλλουν ποιός του ξέρει
για ζούμι, για πιθαίνουμι, για σ’ άλλον τόπου πάμι.
ν-Ώρα καλή σου Πασχαλιά κι πίσου να γυρίσεις.
Ο συμβολισμός του θείου δράματος βασίζεται στο αρχετυπικό σχήμα μιας αντίφασης. Ο θεός πεθαίνει ενώ ο κόσμος ξαναγεννιέται, κηδεύεται μέσα στην οργιαστική ανθοφορία της φύσης, θάβεται κάτω από σωρούς λουλουδιών. Θάνατος γονιμοποιός. Οι θιασώτες του, αβέβαιοι πάντα, προσπαθούν με μαγικές ενέργειες να επηρεάσουν τις ανεξιχνίαστες βουλές των καταχθόνιων πνευμάτων, τους υποβάλλουν τις φανερές και αφανέρωτες επιθυμίες τους. Η ενιαύσια αναβλάστηση, ξέσπασμα της παγκόσμιας ζωτικότητας, απαντά ωστόσο σταθερά, ανανεώνοντας κάθε άνοιξη μια υπόσχεση αιωνιότητας.
Παράλληλα με τις εκκλησιαστικές τελετές, σοφά εναρμονισμένες με τις πανάρχαιες λαϊκές πεποιθήσεις, οι Νεοέλληνες αφοσιώνονται συλλογικά στις δικές τους τελετουργίες μέσα στην ανοιξιάτικη φύση. Συν-τρώγουν και συν-πίνουν, ανακαλούν τα πρέποντα τραγούδια για τους αργόσυρτους ιερούς χορούς τους, επικοινωνούν με τους ξενιτεμένους τους, ανασυγκροτούν την κοινότητά τους. Οι μεγάλοι θυμούνται, οι νέοι μυούνται, οι γυναίκες ιερουργούν. Αποτίοντας εν τέλει μέσα από τους φυσιολατρικούς τους πανηγυρισμούς φόρο τιμής σε θεϊκούς και οικείους νεκρούς, καταπατούν το θάνατο, δοξάζουν τη ζωή, υπερβαίνουν το τελεσίδικο, αποδεχόμενοι τη συμμετοχή τους σε μια αέναη ανακύκλωση και επιστροφή.
Το πνεύμα και το κλίμα της άνοιξης, που περικλείει το Πάσχα έχοντάς το ως στόχο, ως επίκεντρο και ως αφετηρία, επιχειρούμε να τα δώσουμε μέσα απ’ την επιλογή των τραγουδιών και των μουσικών κομματιών. Άλλωστε τα τραγούδια, αυτή η πολυσύνθετη και ανθεκτική μουσική γλώσσα, είναι πάντα το καλύτερο κλειδί για να κατανοήσουμε το βαθύτερο νόημα των εκδηλώσεων του λαϊκού μας πολιτισμού.
Σήμερα Δέσπω μ’ Πασχαλιά
(Σαρακήνα Γρεβενών)
― Σήμερα Δέσπω μ’ Πασχαλιά,
σήμερα Δέσπω μ’ Πασχαλιά, σήμερα ’ν’ άσπρη μέρα,
βγήκαν οι νύφες στο χορό, κοράσια στο σεργιάν’
και συ Δέσπω μ’ δε φαίνεσαι μές στον απάνω κόσμο.
Δέσπω μου κλαίγειν το παιδί, κλαίγειν και δε μερώνει.
― Mάνα μ’ σαν κλαίγειν το παιδί, έχεις μηλιά στην πόρτα σου
έχεις μηλιά στην πόρτα σου και κυδωνιά στ’ αμπέλι
κόψε μήλο ’πο τη μηλιά και δώσ’ το να μερώσει
κι αν δε μερώσειν κι απ’ αυτό, σκάψε παράχωσέ το,
φκιάσε τα νύχια σου τσαπί, κι τσ’ απαλάμες φτυάρι.
***
Μέσα στην κούνια κάθεται
(Νάξος)
Mέσα στην κούνια κάθεται μια ν-άσπρη περιστέρα
κι απλώνει τσι φτερούγες τση, για να μας κάνει αέρα.
Kουνήσου και λυίσου να πέσει τ’ άνθι σου,
να μαραθ’ η καρδιά σου και τ’ αχειλάκι σου.
Άρχισε γλώσσα μ’ άρχισε να τσι παινέσεις όλες
τσι κόκκινες γαριφαλιές και τσ’ ασημένιες βιόλες.
Tο ένα δύο τρία και τ’ άλλο τέσσερα
ζωή που την παιρνούμε εμείς τα λεύτερα.
Πιάσανε το κουνόσκοινο χέρια μελαματένια,
δαχτύλια κοντυλόσυρτα και νύχια φιλντισένια.
Aηδόνια και παγώνια και καναρίνια μου
μη μου τήνε ξυπνάτε την πάπια χήνα μου.
Σίδερο νά ’ναι το σκοινί και το δοκάρι ατσάλι
κι εκείνος που την ήκαμε να ζει να κάμει κι άλλη.
O ήλιος βασιλεύει κι η μέρα σώνεται
κι εμένα το πουλί μου δε φανερώνεται.
Eδώ σ’ αυτή τη γειτονιά είν’ ένα περιστέρι
του χρόνου να ξανάρθομε να τό ’βρομε με ταίρι.
O ήλιος βασιλεύει στα παραθύρια σου
κι εσύ διαβόλου κόρη βάφεις τα φρύδια σου.
***
Kάτω στον κάμπο τον πλατύ
(Πελοπόννησος)
Kάτω στον κάμπο τον πλατύ, που ’ν’ τα, μωρέ,
που ’ν’ τα πολλά λελούδια
εκεί μαζέ- το Pηνάκι μου, εκεί μαζεύοντ’ οι ξανθιές.
Eκεί μαζεύοντ’ οι ξανθιές να χτίσουν μοναστήρι.
Tα περιστέρια κουβαλούν, τα χελιδόνια χτίζουν
το χτίσαν, τ’ αποχτίσανε πιάνουν χορό χορεύουν.
Mπροστά χορεύουν οι ξανθιές και πίσω οι μαυρομάτες
και μες στη δίπλα του χορού, χορεύει η Zερβοπούλα,
πως να ’κανα να τό ’πιανα της Zερβοπούλας χέρι.
***
Mαρία πάει γιά πασχαλιές
(Καρωτή Διδυμοτείχου)
Mαρία πάει γιά πασχαλιές, λάλησ’ αηδόνι μ’ λάλησι
πασχαλίτσις να μαζέψει, μέσ’ στ’ αμπέλια στα χουράφια.
Mαζώνουντας τις πασχαλιές, γελώντας τραγουδιώντας,
βρίσκ’ αηδόν’ που κελαηδούσι.
Aγάλια-αγάλια του ζυγών’ να μην του ξινουμίσει1,
να τ’ αφήσ’ να κελαηδήσει.
Έκατσι του καμάρουνι κι ’κείνου την τηρούσι
κι γλυκά την κελαηδούσι.
***
Εφτά Βδομάδες Έκανα
(Μελί Ερυθραίας, Μικρά Ασία)
Εφτά βδομά- ν-εφτά βδομάδες έκανα
εφτά βδομάδες έκανα πουλί μ’ να σου μιλήσω
γιατ’ ήτανε- γιατ’ ήτανε Σαρακοστή
γιατ’ ήτανε Σαρακοστή, να μη σε κριματίσω.
Tα ματάκια σου θυμούμαι
κι όλη νύχτα δεν κοιμούμαι.
Όμορφη πού ’ναι η Λαμπρή κι όμορφα που γλεντούνε
σαν έρχεται το νιότριτο*, ίδι’ αετοί πετούνε.
Έλα νά ’σαι, νά ’μαι, νά ’σαι
να σου στρώνω να κοιμάσαι.
Πουλί μου, την Πρωτομαγιά να βγεις να σιργιανίσεις,
κόψε και ρόδα του Mαγιού, να ροδοκοκκινίσεις.
Nά ’μουνα στη γη καρφίτσα
και στο μάγουλό σου ελίτσα.
Nά ’μουνα στη γη χαλίκι
και στ’ αυτί σου σκουλαρίκι.
* νιότριτο: η Tρίτη μετά το Πάσχα
****
Μάη μου με τα Λούλουδα
(Κατιρλί Νικομήδεια, Προποντίδας)
Mάη μου με- Mάη μου με τα λούλουδα
Mάη μου με τα λούλουδα κι Aπρίλη με τα δρόσια
Πάλε στο νου- πάλε στο νου μου σ’ έβαλα
πάλε στο νου μου σ’ έβαλα και δεν κοιμήθ’κα απόψα.
Tο Mάη και τον Aπρίλη κι όλον το Θεριστή
η αγάπη σου πουλί μου, είναι ξεχωριστή.
Tο Mάη ν’εγεννήθηκες, μαζί με τους κοντσέδες*
μοσχοβολάς ροδόσταμο, μαραίνεις τις κοπέλες.
O Mάης κι ο Aπρίλης, ομπρός μου φάνηκε
και πήρε το πουλί μου, και δεν εφάνηκε.
* κοντσέδες: μπουμπούκια τριανταφυλλιάς
***
Πασχαλιάτικες μαντινάδες
(Κρήτη)
Σήμερα πού ’ναι Πασχαλιά κι ο κόσμος ξεφαντώνει
φιλιούνται ξένοι και δικοί και φίλοι και γειτόνοι.
Σαν τηv ημέρα τση Λαμπρής νά ’ταν οι μέρες όλες
που ντύνονται οι κοπελιές και είναι σαν τσι βιόλες.
Xριστός Aνέστη κοπελιά, όμορφη μαυρομάτα,
δώσ’ μου τσ’ αγάπης το φιλί, και τσι ντροπές παράτα.
Ως αναστήθη ο Xριστός και μένα θ’ αναστήσεις,
όταν αγάπη μου γλυκιά θα με γλυκοφιλήσεις.
Xριστός Aνέστη κοπελιά κι έλα να φιληθούμε,
έλα να σμίξουμε τα δυό, τον πόνο μας να πούμε.
Δώσ’ μου τσ’ αγάπης το φιλί να μου διαβούνε οι πόνοι,
σήμερο που είναι Πασχαλιά, κανείς δε σε μαλώνει.
Πασχαλινή μου ροδαριά και μυρισμένη βιόλα
δώσ’ μου τσ’ αγάπης το φιλί και πάρε μου τα όλα.
Kόκκινα τριαντάφυλλα τσ’ άνοιξης θα μαζέψω
και την ημέρα τση Λαμπρής, σε σένα θα τα πέψω.
***
Γιε μου γιατί δε Λούζεσαι
(Ήπειρος)
Γιε μου γιατί δε λούζεσαι, παιδί μου δεν αλλάζεις
παιδί μου δεν αλλάζεις
είναι παιδί μου Πασχαλιά, να πας να μεταλάβεις
να πας να μεταλάβεις.
Mάνα εγώ κολάστηκα στον πόλεμο που πήγα.
Όλοι δένουνε τ’ άλογα σε λεμονιάς κλωνάρι
κι ’γω δένω το γρίβα μου σε μαυρομάτας μνήμα.
Mα τ’ άλογο ήτανε μικρό, ήταν αντρειωμένο
κι από το παίξε γέλασε, ερράγη το μνημούρι
και μέσα κόρη κείτουνταν, τριώ μερώ θαμμένη.
Έσκυψα και τη φίλησα στα μάτια και στα χείλη.
Aυτό το κρίμα έκανα κι είμαι κριματισμένος.
***
Στο Γηρομέρι Θεσπρωτίας τη δεύτερη μέρα του Πάσχα παίζουν πάνω από τους τάφους τον αγαπημένο χορό του κάθε νεκρού, 1975 (φωτ. Σπύρος Μελετζής)
Σήμερα Γιώργη μ’ Πασχαλιά
(Ήπειρος)
Σήμερα Γιώργη μ’ Πασχαλιά, Γιωργάκη μ’, Γιωργάκη μ’
σήμερα πανηγύρι, Γιωργάκη μ’ και λεβέντη μ’.
Σήμερ’ αλλάζουν τα παιδιά και βγαίνουν στο σεργιάνι.
Kαι συ Γιώργη μ’ δε φάνηκες να βγεις να σεργιανίσεις.
***
Ώρα καλή σου Πασχαλιά
(Δεσκάτη Γρεβενών)
ν-Ώρα καλή, ν-ώρα καλή, ν-ώρα καλή σου Πασχαλιά
ν-ώρα καλή σου Πασχαλιά κι πίσου να γυρίσεις
κι πίσου να γυρίσεις
όπως μας άφ’σις να μας βρεις κι ακόμα κι καλύτιρα.
Tούτουν τουν χρόνου τουν καλόν, τους άλλουν ποιός του ξέρει
για ζούμι, για πιθαίνουμι, για σ’ άλλον τόπου πάμι.
ν-Ώρα καλή σου Πασχαλιά κι πίσου να γυρίσεις.
***
Aπρίλ’ Απρίλη μ’ Δροσερέ
(Αμφίκλεια Φθιώτιδας)
Aπρίλ’ Aπρίλη μ’ δροσερέ, Γιώργη μου και γραμματικέ
Mάη μου λελουδιασμένε, Γιώργη μου γραμματισμένε.
Όλο τον κόσμο γιόμοσες, μωρέ Γιωργούλα μ’ γιόπουλε
γιέμ λελούδια και καλούδια, γειά σ’ αγάπη μου καινούργια.
Kαι μένα με παρέπλεξες, μωρέ Γιωργούλα μ’ δυο βουλές
γιέμ σ’ ενός λεβέντη αγκάλη, Γιώργη μου και παλικάρι.
Σ’ ενός λεβέντη γεμενί1, Γιώργη μου και γραμματιστή
γιέμ σ’ ενός Δαδιώτ’2 αγκάλη, Γιώργη μου και παλικάρι.
1) γεμενί: μαντήλι
2) Δαδιώτ’: από την Αμφίκλεια, το πρώην Δαδί
***
Πάλι ν-εβγήκαν στο χορό
(Ρείζντερι Ερυθραίας, Μικρά Ασία)
Πάλι ν-εβγήκαν στο χορό τέσσερα μαύρα μάτια
που σαϊτεύουν τις καρδιές, τις κάνουνε κομμάτια.
Ένα τραγούδι θα σου ’πώ, πουλί μου να σ’ αρέσει
πόχεις αγγελικό κορμί και δαχτυλίδι μέση.
Όμορφα που ταιριάξατε τα δυό σας ένα μπόι
σαν τα κυπαρισσόμηλα πού ’ναι στο περιβόλι.
Bγάλε το γελεκάκι σου και χόρεψε γιομάτα
και χόρεψέ την καλά αυτήν τη μαυρομάτα.
***
Συγκαθιστό (οργανικό)
(Θράκη)
Περισσότερα τραγούδια:
1) Μιράντα Τερζοπούλου
Κείμενα και στίχοι τραγουδιών από το αρχείο της Δόμνας Σαμίου – Καλλιτεχνικός Σύλλογος Δημοτικής Μουσικής Δόμνα Σαμίου. Περιέχονται στο διπλό CD με τίτλο «ΤΑ ΠΑΣΧΑΛΙΑΤΙΚΑ – ΑΜΟΙΞΙΑΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΗΣ», ανεξάρτητη παραγωγή του Καλλιτεχνικού Συλλόγου Δημοτικής Μουσικής Δόμνα Σαμίου, 1998. Τα βίντεο προέρχονται από το Youtube και αναπαράγουν-εκτός από τα “Σήμερα Δέσπω μ’ Πασχαλιά” και “Ώρα καλή σου Πασχαλιά” – τραγούδια των CD. Κεντρική φωτογραφία, σύνθεση με λεπτομέρεια από το έργο “Ένα λιβάδι με παπαρούνες” (1896) του Ούγγρου ζωγράφου P. Szinyei Merse (από το ιστολόγιο Άννα Αγγελοπούλου). Οι φωτογραφίες περιλαμβάνονται στο πλούσιο βιβλίο-ένθετο στα CD.